Qua Reader

Ledger of Harms (အန္တရာယ်သောင်းခြောက်ထောင်)

October 22, 2020

Facebook,Instagram, Twitter, Pinterest, Google,Youtube စတဲ့ နည်းပညာ Platforms ကြီးတွေဟာ သုံးစွဲသူပိုများလာဖို့၊ လူတွေရဲ့အာရုံစိုက်မှုပိုရဖို့ အတွက် အပြိုင်အဆိုင်တီထွင်ဖန်တီးလာကြတယ်။ ဒီလိုနဲ့ လူတွေဟာ အထိန်းချူပ်မဲ့ဖန်တီးလိုက်တဲ့ နည်းပညာတွေရဲ့ သားကောင်ဖြစ်လာတယ်။ အောက်မှာပြထားတဲ့ အချက်တွေဟာ မကောင်းမြင်စိတ်နဲ့ရေးထားတဲ့အရာတွေမဟုတ်ဘဲ သုတေသနပေါင်းများစွာ၊ စမ်းသပ်ချက်ပေါင်းများစွာအပါအဝင် သက်သေအထောက်အထားများစွာနဲ့ ဖော်ပြထားတဲ့ အမှန်တရားတွေဖြစ်တယ်ဆိုတာ အရင်ဆုံးသိစေချင်ပါတယ်။

သတင်းအမှားနှင့် အစွန်းရောက်အယူအဆများ
- ဘာကြောင့်အရေးကြီးတာလဲ။သတင်းအမှားနဲ့ အယူအဆအမှားများကြောင့် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အမှန်နားလည်နိုင်စွမ်းကို လျော့ကျစေပြီး ရာသီဥတုဖောက်ပြန်မှု၊ Covid-19 လိုမျိုး ကြီးမားတဲ့စိန်ခေါ်မှုတွေကို ဖြေရှင်းရာမှာ အသိမှား၊ အမြင်မှားပြီး လုပ်ရပ်မှားယွင်းစေပါတယ်။
- သက်သေအထောက်အထားများ
- 2016 တုန်းက Facebook ရဲ့ Presentation တစ်ခုမှာပြောချက်အရ အစွန်းရောက်ယူဆသူတွေရှိတဲ့ Facebook Groups တွေရဲ့ 64% ဟာ Facebook ရဲ့ recommendation system ( မိမိရဲ့အကြိုက်ကိုလိုက်ပြီး ကြိုက်နိုင်ချေရှိတဲ့အရာတွေကိုဖော်ပြပေးတဲ့စနစ်) ကြောင့်ဖြစ်လာတယ်လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။ Facebook လို social media တွေဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ကိုယ်ရည်ကိုယ်သွေး၊ အမူအကျင့်၊ စိတ်နေစိတ်ထားတွေကို Algorithms (ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိပြုလုပ်ထားသော အလိုအလျောက်ရှာဖွေစနစ်) တွေနဲ့ တစ်ချိန်လုံးလေ့လာနေပါတယ်။ ပြီးရင် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စိတ်နေစိတ်ထားတွေအပေါ်မူတည်ပြီး ကြိုက်နိုင်လောက်တဲ့ စာတွေ၊ ပုံတွေ၊ Group တွေကိုပြပါတယ်။ အဲ့ဒီအခါ IS စစ်သွေးကြွတွေကောင်းတယ်လို့ယူဆတဲ့ Groups တွေလိုမျိုး အစွန်းရောက်ယူဆတဲ့သူတွေ စုမိသွားပါတယ်။ ဝမ်းနည်းစရာကောင်းတာက Facebook ဟာ ဒီအချက်တွေကို လျစ်လျူရှုထားတယ်လို့ Wall Street Journal က ပြောပါတယ်။ 2018 တုန်းကလည်း Facebook ရဲ့ Manager တစ်ယောက်က Facebook ဟာ လူမှုဘဝတိုးတက်ဖို့ထက် လူတစ်ယောက်ချင်းစီကိုပဲပိုင်ဆိုင်ဖို့ကြိုးစားနေပြီ လို့ဖွင့်ပြောခဲ့ပါတယ်။
  
  https://www.wsj.com/articles/facebook-knows-it-encourages-division-top-executives-nixed-solutions-11590507499?mod=hp_lead_pos5)
- သတင်းအမှားတွေဟာ သတင်းအမှန်တွေထက် 6ဆ ပိုမြန်ပါတယ်။မြန်မာနိုင်ငံမှာ Covid စဖြစ်တဲ့ကာလမှာ တမာရွက်စားရင်ပျောက်တယ်ဆိုတဲ့သတင်းဟာ ဝက်ဝက်ကွဲပျံ့နှံ့ခဲ့ပြီး တမာရွက်စျေးတွေပါတက်တဲ့အထိဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ဒီလို သတင်းအမှားတွေဟာ နေ့စဥ်နေ့တိုင်းလိုလို ပျံ့နှံ့နေတာပါ။ ယုံကြည်မိသူတွေဟာ သိပ်ကိုအန္တရာယ်များပါတယ်။ သတင်းအမှားတွေ ဘာကြောင့်ပိုမြန်ရသလဲဆိုရင် ကျွန်တော်တို့ရဲ့စိတ်ကို ပိုပြီးလှုပ်ခတ်စေလို့ပါ။ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စိတ်ကိုဒေါသဖြစ်စေတာမျိုး၊ အံ့သြသွားစေတာမျိုးတွေပါ။ ဒါကြောင့်လူတွေဟာ ပိုပြီး မျှဝေကြပါတယ်တဲ့။ တစ်ခါတစ်လေမှာ သတင်းအမှားတွေဖြစ်ကြောင်း အချက်အလက်နဲ့တိုက်စစ်ပေးထားတာတောင် မြင်ပါများရင် ယုံကြည်သွားကြကြောင်း တွေ့လာရပါတယ်။
  
  https://science.sciencemag.org/content/359/6380/1146.full)###### https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2958246)
- စစ်တမ်းတစ်ခုအရ Corona Virus အကြောင်း Twitter မှာ တင်တဲ့ ပို့စ်အားလုံးရဲ့ 45% ဟာ သတင်းအမှားဖြန့်တဲ့ bot ( Facebook Page သဘောမျိုးပါ) တွေရဲ့ပို့စ်တွေပါ။ January လမှစတင်ပြီး ပို့စ်ပေါင်း သန်း 200 ရှိခဲ့ပြီး ဆေးရုံတွေမှာ လူရုပ်တွေပဲရှိနေတယ် ဆိုတဲ့သတင်းအမှားတွေတောင် ပျံ့နှံ့ခဲ့ပါတယ်။
  
  https://www.kpbs.org/news/2020/may/20/researchers-nearly-half-of-accounts-tweeting/)
- သုတေသနပညာရှင်တွရဲ့အဆိုအရ လူတွေဟာ မှန်ကန်တာထက် လူကြိုက်များရေပန်းစားတဲ့သတင်းတွေကို ပိုမို share ကြကြောင်း ပြောပါတယ်။ Facebookအပါအဝင် နာမည်ကြီး social media တွေဟာ သတင်းအမှားနဲ့အမှန်ကိုမခွဲခြားတတ်ပါဘူး။သတင်းအမှားဖန်တီးသူရဲ့စိတ်ကြိုက် လူတွေအများကြီးကိုပြသလို့ရပြီး အချိန်တော်တော်ကြာရှိနေတတ်တဲ့အတွက် အန္တရာယ်သိပ်များပါတယ်။
  
  https://theconversation.com/social-media-fuels-wave-of-coronavirus-misinformation-as-users-focus-on-popularity-not-accuracy-135179)
- အယူအဆမှားယွင်းနေတဲ့ Video တစ်ခု၊ ဝါဒဖြန့်တဲ့ video တစ်ခုကို 2 မိနစ်ကြည့်မိရင် လူတစ်ယောက်ဟာ လူလူချင်း ရိုင်းပင်းကူညီတတ်တဲ့စိတ်၊ လူမှုရေးစိတ်ဓါတ်ကောင်းတွေ သိသိသာသာနည်းသွားပါတယ်။ သိပ္ပံနည်းကျစမ်းသပ်ထားတဲ့အချက်အလက်တွေကိုတောင် မယုံတော့ပါဘူးတဲ့။
  
  https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0191886915005024)
- ဒေါသစိတ်ဟာ Social Media ပေါ်မှာ အမြန်ဆုံးပျံ့နှံ့ပါတယ်။ အခြားလူကိုဖိနှိပ်၊ ဆဲဆိုရမ်းကားပြီး သရော်တင်ထားတဲ့စာတွေဖတ်ပါများလာရင် မကောင်းမြင်စိတ်တွေများလာပြီး ကိုယ်ကိုယ်တိုင် အဲ့လိုအမူအကျင့်ကူးစက်သွားကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ ကိုယ့် friends list ထဲမှာ ဒီလိုလူတွေပါနေရင် Unfollow/Unfriend လုပ်လိုက်ဖို့အကြံပေးချင်ပါတယ်။
  
  https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371%2Fjournal.pone.0110184)
- လူတွေရဲ့ ကိုယ်ကျင့်တရားကိုဆန့်ကျင်ရေးသားထားတဲ့စကားလုံးတစ်လုံး၊ ရိုင်းပြတဲ့စကားလုံးလေးတစ်လုံးဟာ Share တဲ့လူအရေအတွက်ကို 17% တိုးစေပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဒီလိုမျိုး Post တွေမှာဆိုရင် Like,Share တွေများစွာရနေတတ်ပါတယ်။
  
  https://www.pnas.org/content/114/28/7313)
မှတ်ဉာဏ်နှင့် အာရုံစိုက်နိုင်စွမ်းလျော့ကျမှု
- ဘာကြောင့်အရေးကြီးတာလဲ။ လူတစ်ယောက်ချင်းစီကို အသေးစိတ်ပစ်မှတ်ထားလို့ရတဲ့ Social Media တွေမှာ စိတ်အနှောက်အယှက်ဖြစ်စရာတွေ၊ အာရုံလွဲသွားစေတဲ့စာတွေ၊ ပုံတွေ များစွာဖော်ပြပါတယ်။ ဒါကြောင့် လူတွေရဲ့ စဥ်းစားဆင်ခြင်နိုင်စွမ်း၊ အာရုံစိုက်နိုင်မှုနဲ့ ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းတွေကို လျော့ကျသွားစေပြီး ပြင်ပကမ္ဘာနဲ့အဆက်ပြတ်သွားစေပါတယ်။
- သက်သေအထောက်အထားများ
- လေ့လာမှုတစ်ခုအရ ဖုန်း၊ Tablet၊ computer မှာပေါ်တဲ့ စာတွေ၊ ပုံတွေ၊ video တွေရဲ့ 75% ကို တစ်မိနစ်ထက်ပို အာရုံမစိုက်နိုင်ကြပါဘူး။ နောက်ပြီး လူတွေဟာ 19 စက္ကန့်တိုင်းမှာ စာ၊ ပုံ၊ video တွေကို ကူးပြောင်းကြည့်ရှုနေတတ်ပါတယ်။ နောက်ထပ်စမ်းသပ်မှုတစ်ခုမှာတော့ အစမ်းသပ်ခံလူတွေဟာ စာ၊ ပုံ၊ video တစ်ခုကနေတစ်ခု ကူးပြောင်းတဲ့ကြားကာလမှာ စိတ်ခံစားမှုမြင့်တက်သွားကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ ဒါဟာ ကျွန်တော်တို့ကြိုက်သည်ဖြစ်စေ၊ မကြိုက်သည်ဖြစ်စေ အမြဲတမ်းဆက်ကြည့်နေချင်တဲ့စိတ်ဖြစ်စေပါတယ်။
  
  https://academic.oup.com/joc/article-abstract/64/1/167/4085996?redirectedFrom=fulltext)
- ဖုန်းတစ်လုံးဟာပိတ်ထားသည်ဖြစ်စေ၊ ဖွင့်ထားသည်ဖြစ်စေ အနီးနားမှာရှိနေရင် အဲ့ဒီဖုန်းဆီကိုပဲစိတ်ရောက်နေတတ်ပါတယ်။ အရွယ်ရောက်သူ ရောပေါင်းများစွာပါဝင်တဲ့စမ်းသပ်ချက်တစ်ခုအရ လူတွေကဟာ ဖုန်းကိုပိတ်ပြီး ရှေ့စားပွဲပေါ်တင်ထားရင်တောင် မှတ်ဉာဏ်စွမ်းရည်နဲ့ အာရုံစိုက်နိုင်စွမ်းကို လျော့ကျသွားကြောင်းတွေ့ရပြီး ဖုန်းကို တခြားအခန်းမှာပိတ်ပြီး ထားလိုက်ရင်တော့ မှတ်ဉာဏ်စွမ်းရည်နဲ့ ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းတွေ ပြန်တိုးတက်လာကြောင်း တွေ့ရပါတယ်။ နောက်ထပ်သိရတာက ဖုန်းအရမ်းစွဲတယ် လို့ ဝန်ခံတဲ့သူတွေဟာ ဖုန်းကိုတခြားအခန်းမှာပိတ်ပြီး ထားလိုက်ရင် မထင်မှတ်လောက်အောင် မှတ်ဉာဏ်စွမ်းရည်နဲ့ ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းတွေ တိုးတက်လာတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ( Hope you're smartphone-addictive and have an another room.... just kidding.... :D) သုတေသနပညာရှင်တွေရဲ့အဆိုအရ smartphone တွေဟာ ပြင်းထန်တဲ့လှုံဆော်မှုတွေရှိကြောင်း၊ လျစ်လျူရှုဖို့ကြိုးစားရင်တောင် ကိုယ့်အနီးအနားမှာရှိရင် အာရုံမစိုက်နိုင်တော့ကြောင်းပြောပါတယ်။
  
  https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/691462)
- အမေရိကန်နိုင်ငံသားတွေဟာ သုံးလက်စ ဖုန်းကိုပိတ်ပြီး ပြန်အာရုံစိုက်နိုင်ဖို့အတွက် တစ်ရက်မှာ အချိန်တစ်နာရီယူရပါတယ်။ ဒါဟာ တစ်နှစ်မှာ သီတင်းပတ်(5)ပတ်တောင်ရှိပါတယ်။
  
  https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/691462)
- Computer screen ရှေ့မှာအလုပ်လုပ်တဲ့သူတွေဟာ စက္ကန့် 40 ပဲအာရုံစိုက်နိုင်ပါတယ်။
  
  https://affect.media.mit.edu/publications.php)
- သုတေသနများစွာရဲ့ ရလာဒ်အရ media channelsတစ်ခုမှတစ်ခု (social media platform တစ်ခုမှတစ်ခု/app တစ်ခုမှတစ်ခု) ကူးပြောင်းမှုများလေလေ လက်ရှိအလုပ်လုပ်နေတဲ့ ရေတိုမှတ်ဉာဏ်နဲ့ ရေရှည်မှတ်ဉာဏ်ကိုပါ ထိခိုက်စေပါတယ်။
  
  https://www.pnas.org/content/115/40/9889)
- ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာကျန်းမာရေး
- လူတွေပိုပိုသုံးလာအောင် တစ်နေ့ထက်တစ်နေ့ကြိုးစားလာတဲ့ နည်းပညာ company ကြီးတွေကြောင့် လူတွေဟာ အားတိုင်းဖုန်းကြည့်တာမျိုးတွေဟာ သာမာန်အကျင့်တစ်ခုလိုဖြစ်ပါတယ်။ ဖုန်း၊ ကွန်ပျူတာတွေရဲ့ screen တွေနဲ့ ထိတွေ့မှုများတာ၊ အသုံးပြုမှုများလာတာဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အမူအကျင့်တွေ၊ သဘောထားတွေကိုပါ ပြောင်းလဲပစ်နိုင်ပြီး စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာရော ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာမှာပါ သက်ရောက်မှုတွေရှိလာပါတယ်။
- သက်သေအထောက်အထားများ
- Facebook ပေါ်မှာ အရက်နဲ့သက်ဆိုင်တဲ့ Post တွေတင်ခြင်းဟာ အပြင်မှာလည်း အရက်သောက်ခြင်းကိုပိုမိုအားပေးကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ သုတေသနတွေအရ ကောလိပ်ကျောင်းသားရာပေါင်းများစွာကိုလေ့လာတဲ့အခါ အရက်နဲ့သက်ဆိုင်တဲ့ Post တွေပိုတင်လေလေ အရက်ပိုသောက်တဲ့သူတွေနဲ့ပိုပေါင်းလာတတ်လေလေဖြစ်ပြီး လပေါင်းအနည်းငယ်အတွင်းမှာ သူတို့ပါ ပိုသောက်တတ်လာကြောင်း ပြောပါတယ်။
  
  https://www.liebertpub.com/doi/10.1089/cyber.2018.0246)
- အသက် (18) မှ (44) နှစ်အတွင်းလူတွေရဲ့ 30% ဟာ Facebook ကို (2) နာရီအတွင်းမစစ်မိရင် စိတ်ပူလာကြတယ်လို့ လေ့လာတွေ့ရှိရပါတယ်။ 31% ဟာဆိုရင် ယာဥ်မောင်းရင်း စစ်ဆေးနေတတ်ပြီး 16% ကတော့ ကိုယ့် Partner နဲ့ ကြင်နာနေချိန်တောင် စစ်ဆေးနေမှ ကျေနပ်နေတတ်တယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။
  
  https://honestdata.com/facebook-addiction)
- Facebook ကိုပိုစွဲလန်းလေလေ ဦးနှောက်ထုထည်ပိုကျုံ့သွားလေလေ ဖြစ်ပါတယ်။ Facebook စွဲလန်းနေသူတွေရဲ့ ဦးနှောက်တွေကို စကန်ဖတ်ပြီးစစ်ဆေးတဲ့အခါ Amygdala ဆိုတဲ့ မီးခိုးရောင်နေရာလေးဟာ သိသိသာသာ ကျုံ့သွားတယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။ ဒီလိုအဖြစ်မျိုးဟာ ကိုကင်းစွဲလို့ ဦးနှောက်ဆဲလ်တွေ သေဆုံးသွားတာမျိုးနဲ့ တူပါတယ်တဲ့။
  
  https://www.nature.com/articles/srep45064)
- Facebook တစ်လမသုံးဘဲနေလိုက်တာဟာ စိတ်ကျန်းမာရေး၊ စိတ်အခြေအနေကို သိသိသာသာတိုးတက်သွားစေပါတယ်။ တစ်နေ့ကို Facebook တစ်နာရီနဲ့အထက် အသုံးပြုတဲ့ လူပေါင်း (1600) ကို Facebook account တစ်လ deactivate လုပ်ခိုင်းရာမှာ အထီးကျန်ဆန်လျော့ကျသွားပြီး ပိုပျော်ရွှင်လာတယ်လို့တွေ့ရပါတယ်။ နောက်ပြီး နိုင်ငံရေးအမြင်အစွန်းရောက်မှုကိုလည်း သိသိသာသာ လျော့သွားစေပါတယ်။
  
  https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/aer.20190658)
- Instagram ပေါ်မှာပိုပြီးအချိန်ဖြုန်းလေလေ အစားစားမှုပုံမမှန်ဖြစ်လေပါပဲ။ လေ့လာချက်တွေအရ အခြား social media platforms တွေမှာတော့ ဒီလိုဖြစ်တာ မတွေ့ရဘူးလို့ပြောပါတယ်။ ဆယ်လီတွေတင်တဲ့ နဂိုထက်ပိုလှအောင်ပြင်ထားတဲ့အစားအသောက်တွေဟာ follower တွေအပေါ်သက်ရောက်မှုများစွာရှိကြောင်းနဲ့ follower တွေဟာ ဒီလိုပုံတွေကို အချိန်တော်တော်ကြာ မှတ်မိနေတတ်တယ်လို့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေကပြောပါတယ်။ Orthorexia Nervosa (စားချင်စရာကောင်းအောင် အလွန်အမင်းပြင်ဆင်ထားတဲ့ အစားအသောက်တွေကို စွဲလန်းပြီး ပုံမှန်စားနေကျ အစားအသောက်တွေကို မကြိုက်တော့ဘဲ အစားနည်းလွန်းသွားတဲ့ရောဂါ)ဖြစ်လာကြတယ် လို့ပြောပအတယ်။ Instagram ရဲ့ အလိုအလျောက် recommendation လုပ်တဲ့စနစ်ကြောင့် ဒီရောဂါဖြစ်နေတဲ့သူတွေဟာ သံသရာလည်နေတတ်တယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။
  
  https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28251592/)
- Instagram ပေါ်က ဆယ်လီတစ်ယောက်ရတဲ့ Like အရေအတွက်ဟာ follower တွေရဲ့ကိုယ့်ကိုယ်ကိုမြင်တဲ့အမြင်ကို ပြောင်းလဲပစ်ပါတယ်။ စမ်းငပ်ချက်တစ်ခုအရ အမျိုးသမီးတွေရဲ့ ကိုယ့်မျက်နှာကို ကြိုက်တဲ့နှုန်းဟာ ဆယ်လီတစ်ယောက်ရဲ့ Like အရေအတွက်အတိုင်း ကျဆင်းသွားကြတယ်လို့ လေ့လာတွေ့ရှိရပါတယ်။ Instagram မှာ သုံးစွဲသူ 1 ဘီလျံ(သန်းတစ်ထောင်)ရှိပြီး တချို့ ဆယ်လီတွေဟာ follower သန်း 150 လောက်ရှိတဲ့အတွက် လွှမ်းမိုးမှုဟာ တော်တော်လေးကိုကြီးပါတယ်။
  
  https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1740144518301360)
- Social Media မှာ ကြည့်ကောင်းဖို့အတွက် Plastic Surgery လုပ်တဲ့အရေအတွက်ဟာ 3 နှစ်ကျာ်ကာလအတွင်း တော်တော်လေးမြင့်တက်ခဲ့ပါတယ်။ surgery လုပ်တဲ့သူတွေရဲ့ 16% ပဲရှိခဲ့ရာကနေ 2019 မှာ 55% အထိရှိလာခဲ့ပါတယ်။Social Media တွေမှာ ကိုယ့်မျက်နှာကို effect ထည့်ပြုပြင်ထားတဲ့မျက်နှာအတိုင်း လိုချင်တဲ့သူတွေ ပိုပိုများလာတယ်လို့ ဆရာဝန်တွေကပြောပါတယ်။ ဒါကို Body Randrphic Disorder (တစ်နည်း Snapchat Dysmorphia)လို့ခေါ်ပါတယ်။
  
  https://www.liebertpub.com/full/doi/10.1001/jamafacial.2018.0486)
- လူမှုဆက်ဆံရေး
- social networks တွေဟာ ဝေးနေတဲ့လူတွေကို ဆက်သွယ်ပေးဖို့ရည်ရွယ်ခဲ့ပေမယ့် ကိုယ့်ရှေ့မှာရှိတဲ့လူတွေကို လျစ်လျူရှုသွားစေပါတယ်။ တကယ်တမ်းတော့ social media ပိုသုံးလေလေ တစ်ကိုယ်တည်းဖြစ်လေလေပါပဲ။
- သက်သေအထောက်အထားများ
- လူနှစ်ယောက်ရှိနေတဲ့စကားဝိုင်းတစ်ခုမှာ ဖုန်းတစ်လုံးကိုမသုံးဘဲရှိနေရင်တောင် စကားဝိုင်းကို အနှောက်အယှက်ပေးပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကြင်နာပေးတတ်တဲ့စိတ်၊ တစ်ဦးပေါ်တစ်ဦးယုံကြည်မှုနဲ့ စိတ်ချင်းနီးတယ်လို့ခံစားရတာတွေ လျော့နည်းသွားပါတယ်။ စမ်းသပ်ချက်တွေအရ လူစိမ်းနှစ်ယောက်ဟာ ဖုန်းတစ်လုံးဘေးမှာရှိနေရင် တစ်ယောက်စိတ်တစ်ယောက်သိဖို့ကြိုးစားတာ သိသိသာသာ လျော့နည်းသွားပါတယ်။
  
  https://www.liebertpub.com/full/doi/10.1001/jamafacial.2018.0486)
- 50%သော မိဘတွေက ဖုန်းတွေဟာ မိသားစုနဲ့တူတူရှိချိန်တွေကို တစ်နေ့မှာ 3 ခါထက်မနည်းနှောက်ယှက်တယ်လို့ပြောပါတယ်။
  
  https://srcd.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/cdev.12822)
- Siri, Google Assistant လိုမျိုး AI တွေကို လူတစ်ယောက်လို ပြုမူဆက်ဆံလေလေ ကိုယ့်ရဲ့ဘေးကလူတွေကို ကောင်းကောင်းမဆက်ဆံတော့လေပဲ လို့တွေ့ရပါတယ်။
  
  https://www.apa.org/members/your-focus/science/technology-mind-and-society-conference/index)
- 14 နှစ်အောက်ကလေးငယ်တွေဟာ မိသားစုနဲ့တူတူရှိတဲ့အချိန်ရဲ့ နှစ်ဆကို ဖုန်းတွေ၊ computer တွေသုံးရင်းနဲ့ ဖြတ်သန်းပါတယ်။
  
  https://www.telegraph.co.uk/news/2019/02/07/children-spend-twice-long-smartphones-talking-parents/)
- အမေရိကမှာရှိတဲ့လူတွေရဲ့ 50% က သူတို့ရဲ့ ချစ်သူ၊ လင်၊ မယား၊ Partner တွေဟာ သူတို့စကားပြောဖို့ကြိုးစားတိုင်းဖုန်း၊ Tablet၊ computer တွေကြောင့် ဖယ်ကြဥ်ခံနေရတယ်လို့ ဖွင့်ဟလာပါတယ်။
  
  https://www.pewresearch.org/internet/2020/05/08/dating-and-relationships-in-the-digital-age/)
- ဆဲလ်ဖုန်းအသုံးပြုသူတွေရဲ့ 89% ဟာ သူငယ်ချင်းကြား၊ မင်္ဂလာဆောင်လိုမျိုး လူမှုရေးပွဲတွေကြားမှာတောင် ဆိုရှယ်မီဒီယာအသုံးပြုတယ်လို့ ဝန်ခံလာပါတယ်။ 34% က ဘာတက်လာမလဲဆိုပြီး စစ်ဆေးနေကြပါတယ်။ 82% ကတာ့ မက်ဆေ့ချ်တွေဖတ်နေတတ်ပြီး 75%ကတော့ စာပါပြန်နေကြတယ်လို့ ပြောပါတယ်။
  
  https://www.pewresearch.org/internet/2015/08/26/americans-views-on-mobile-etiquette/)
- Facebook ပေါ်ပုံတင်ဖို့ ဓါတ်ပုံရိုက်နေတဲ့သူတွေဟာ သာမာန်သိမ်းထားဖို့အတွက်ပဲရိုက်တဲ့သူတွေထက် ပျော်ပါးတာနည်းသလို အပေါင်းအသင်းတွေနဲ့လည်းအချိန်သိပ်မဖြုန်းကြကြောင်း တွေ့ရပါတယ်။ အသေးစိတ်ကျတဲ့စစ်တမ်းတစ်ခုမှာတော့ Social Media ပေါ်ပုံတင်ဖို့ ပုံရိုက်နေသူတွေဟာ သူတို့ကိုယ်သူတို့ပဲ ဂရုစိုက်နေတတ်ပြီး တခြားသူတွေနဲ့ဆက်ဆံတာနည်းသွားတာ ဖြစ်တယ် လို့ သိရပါတယ်။
  
  https://academic.oup.com/jcr/article/44/6/1220/4627834)
- ကလေးနဲ့ချော့မြူနေချိန်၊ ကစားနေချိန်မှာ မိဘကဖုန်း၊ ကွန်ပျူတာ သုံးနေရင် ကလေးငယ်ဟာစိတ်ဓါတ်ကျသွားကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ မွေးဖွားခါစ ကလေးနဲ့မိခင်တွေ အယောက်(50)ကိုလေ့လာတဲ့အခါ မိခင်တစ်ယောက်က ဖုန်းကို (2)မိနစ်ကြည့်မိရင်တောင် ကလေးဟာ ကစားချင်စိတ်နည်းသွားပြီးအကောင်းမြင်စိတ်နည်းသွားတယ် လို့ အဖြေထွက်လာပါတယ်။
  
  https://www.researchgate.net/publication/318503415_Digital_Disruption_Maternal_mobile_device_use_and_child_social-emotional_functioning)
- လူတွေဟာ သူတို့နဲ့မတူတဲ့နိုင်ငံရေးအမြင်ရှိသူတွေနဲ့ အပြင်မှာငြင်းခုန်ကြတဲ့အခါ တစ်ဖက်ကလူကို ဉာဏ်ရှိပြီး နွေးထွေးတယ်လို့ ပြောကြပြီး စာနဲ့ချရေးထားတဲ့အမြင်ကွဲပြားမှုကိုဆိုရင် အဆိုးဘက်ရောက်ပြီး နားလည်မှုမရှိတော့ကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ ဒါဟာ ဘာကြောင့်လဲဆိုရင် အပြင်မှာငြင်းခုန်ကြတဲ့အခါ လူမှုရေးအရစိတ်ကိုထိန်းသိမ်းဆင်ခြင်တာမျိုးရှိပေမယ့် social media ပေါ်မှာ စာနဲ့ရေးပြီးငြင်းခုန်တဲ့အခါ အဆိုးဘက်ပြောဆိုဖို့ ပိုလွယ်ကူကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။
  
  https://julianaschroeder.com/publications/)
- ကျွန်တော်တို့ဟာ ဖုန်းကိုအာရုံစိုက်ပြီးသုံးစွဲတဲ့အခါ အရေးကြီးတာတွေကို သတိမပြုမိတော့ပါဘူး။ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုရဲ့ အများပြည်သူသုံးပို့ဆောင်ရေးယာဥ်(ရထား/ကား)ပေါ်က လုံခြုံရေးကင်မရာတွေအရ သေနတ်သမားတစ်ယောက်ဟာ လူတွေဖုန်းသုံးနေတဲ့အချိန်အတွင်း လူတစ်ယောက်ကိုသတ်သွားရင်တောင် သတိမပြုမိကြဘူးလို့ တွေ့ရပါတယ်။
  
  https://www.huffpost.com/entry/san-francisco-train-shooting_n_4066930)
- နိုင်ငံရေးနဲ့ရွေးကောက်ပွဲတွေအပေါ်သက်ရောက်မှု
- Social Media Platforms တွေဟာ သတင်းတွေ၊ စာတွေကို လူစိတ်ဝင်စားမှုအများဆုံးဖြစ်အောင်လုပ်နိုင်တဲ့ အရာတွေပါ။နောက်ပြီး ဘယ်ဟာကသတင်းအမှန်လဲဆိုတာ မခွဲခြားတတ်ပါဘူး။ social media တွေဟာ တစ်ကမ္ဘာလုံးက အသုံးပြုသူတစ်ယောက်ချင်းစီကို ပစ်မှတ်ထားလို့ရတဲ့ လက်နက်တွေပါပဲ။
- သက်သေအထောက်အထားများ
- ဒေါ်နယ်ထရမ့်အနိုင်ရခဲ့တဲ့ 2016 အမေရိကန် ရွေးကောက်ပွဲမတိုင်ခင်က တင်ခဲ့တဲ့ သတင်းအမှားတွေ၊ ဝါဒဖြန့်မှုတွေဟာ လူဖတ်အများဆုံး သတင်းတွေအဖြစ် (2)နှစ်ကြာ ရပ်တည်နိုင်ပါတယ်။ သတင်းအမှားတွေဟာ ရေရှည်ရပ်တည်နေကြပြီး သက်ရောက်မှုများစွာရှိပါတယ်။
  
  https://knightfoundation.org/reports/disinformation-fake-news-and-influence-campaigns-on-twitter/)
- 2016 အမေရိကန်ရွေးကောက်ပွဲမတိုင်ခင် 3 လအတွင်းမှာ လူတွေက Facebook ပေါ်မှာ သတင်းအမှန်တွေထက် သတင်းအမှားတွေကို ပို share မိခဲ့ကြတယ်လို့တွေ့ရပါတယ်။
  
  https://www.buzzfeednews.com/article/craigsilverman/viral-fake-election-news-outperformed-real-news-on-facebook)
- သတင်းအမှားတွေဖတ်ပါများတဲ့အခါ ကျွန်တော်တို့ထင်နေတဲ့အမြင်တွေ၊ မှတ်ဉာဏ်တွေကို ပြင်ဆင်လိုက်ပါတယ်။ စမ်းသပ်မှုတစ်ခုအရ လူ(3000)ကို သတင်းအမှားတွေပြပြီးတဲ့အခါ သူတို့ဟာ သတင်းအမှန်တွေထင်ပြီး လက်ခံဖို့စဥ်းစားလာပြီး ဘယ်လိုဘယ်ပုံဖြစ်ပျက်ခဲ့တယ်ဆိုတာကိုပါ အသေးစိတ်မှတ်မိနေကြပါတယ်။
  
  https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0956797619864887)
- 2016 အမေရိကန်ရွေးကောက်ပွဲအတွင်း နာမည်အကြီးဆုံး သတင်းအမှားကတော့ ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီးဟာ ဒေါ်နယ်ထရမ့်ကို သမ္မတအဖြစ်တင်မြှောက်ဖို့ အားပေးအားမြှောက်ပြုတယ် ဆိုတဲ့သတင်းပါ။ လူတွေဟာ ဒီသတင်းကို သုံးကြိမ်ပြန်ဖတ်ပြီး Share ခဲ့ကြတယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။
  
  https://www.buzzfeednews.com/article/craigsilverman/viral-fake-election-news-outperformed-real-news-on-facebook)
- Facebook ရဲ့ခန့်မှန်းချက်အရ 2016 ရွေးကောက်ပွဲကာလအတွင်း Facebook ပေါ်မှာရုရှားတွေရဲ့ ဝါဒအမှားဖြန့်မှုဟာ အမေရိကန်နိုင်ငံသား သန်း 150 အထိပျံ့နှံ့သွားတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
  
  https://www.thedailybeast.com/facebook-now-says-russian-disinfo-reached-150-m)
- 2017 တုန်းက မြန်မာနိုင်ငံတွင်း လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုတွေဟာ သတင်းအမှားဖြန့်မှုတွေကြောင့် အဆိုးဆုံးအခြေအနေထိ တင်းမာမှုတွေရှိခဲ့ပါတယ်။ အဲ့ဒီတုန်းက Facebook မှာ မြန်မာစကားပြောသူ လေးယောက်ပဲ မြန်မာနိုင်ငံက သုံးစွဲသူ 7.3 သန်းကိုထိန်းချုပ်နေရကြောင်းပြောပါတယ်။
  
  https://www.reuters.com/investigates/special-report/myanmar-facebook-hate/)
- လူမျိုးရေးခွဲခြားမှု၊ လိင်ခွဲခြားဆက်ဆံမှု
- သက်သေအထောက်အထားများ
- ဒီနှစ်အတွင်းမှာပဲ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ရဲတစ်ယောက်က ဂျော့ဖလွိုဒ်ကိုသတ်နေတဲ့အဖြစ်အပျက်ဖြစ်ပြီးတဲ့နောက် တစ်ပတ်အတွင်းမှာပဲ ဒါဟာသရုပ်ဆောင်မှုတစ်ခုဖြစ်ကြောင်း၊ ရဲဟာသရုပ်ဆောင်တစ်ဦးဖြစ်ကြောင်း ပြောထားတဲ့ Video တစ်ခုဟာ ဝင်ရောက်ကြည့်ရှုသူ ၁.၃ သန်းရှိခဲ့ပါတယ်။
  
  https://www.nytimes.com/2020/06/01/technology/george-floyd-misinformation-online.html)
- သုံးစွဲသူ ၁ ဘီလျံနီးပါးရှိတဲ့ Tik tok ရဲ့အတွင်းရေးတချို့ပေါက်ကြားခဲ့ပါတယ်။ ကျား၊ မ၊ လူမျိုး၊ အဆင့်အတန်း၊ လိင်စိတ်ဝင်စားမှုတွေမှာ သာမာန်မဟုတ်တဲ့သူတွေကို ဆင်ဆာတပ်ထားတာမျိုးတွေရှိတယ်လို့သိရပါတယ်။ Moderators(ထိန်းချုပ်သူ)တွေက အဲ့ဒီလိုလူတွေကို ဆင်ဆာတပ်ရာမှာ “ခန္ဓာကိုယ်ပုံစံမူမမှန်”၊ “အရေးအကြောင်းများလွန်း”၊ “နံရံအက်ကြောင်းများပါနေ”၊ “အပြင်အဆင်ဟောင်းနွမ်း” စတဲ့ စာသားတွေနဲ့ဆင်ဆာတပ်ထားတယ်လို့သိရပါတယ်။
  
  https://theintercept.com/2020/03/16/tiktok-app-moderators-users-discrimination/)
- 2019 မတိုင်ခင်အထိ Facebook မှာ ကြော်ငြာထည့်တဲ့အခါ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုတွေကိုအသုံးပြုခွင့် ပြုခဲ့ပါတယ်။ ကြော်ငြာထည့်ရာမှာ လူမျိုး၊ ခန္ဓာကိုယ်မသန်စွမ်းမှုနဲ့ အခြားမတူညီမှုနဲ့ ချွတ်ယွင်းချက်ရှိနေတဲ့သူတွေကို ဖယ်ထားလို့ရပါတယ်။ social media တွေမှာတောင် ခွဲခြားဆက်ဆံမှုမရှိရဘူးဆိုတဲ့ ဥပဒေကို တိုက်ရိုက်ချိုးဖောက်ရာကျပါတယ်။ အဲ့ဒီနောက် Facebook ဟာ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုတွေမလုပ်ဖို့သဘောတူခဲ့ပေမယ့်ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်တွေရဲ့စကားအရ ကောင်းကောင်းကစားလို့ရနေသေးတယ် လို့ပြောပါတယ်။
  
  (https://www.washingtonpost.com/business/economy/facebook-agrees-to-dismantle-targeted-advertising-system-for-job-housing-and-loan-ads-after-discrimination-complaints/2019/03/19/7dc9b5fa-4983-11e9-b79a-961983b7e0cd_story.html)
- Google မှာကြော်ငြာထည့်ရာမှာ တချို့တွေဟာ ငွေကုန်ကျခံပြီး စနစ်တွေကိုပြင်ဆင်ဖြည့်စွက်ပြီး ကြော်ငြာကြပါတယ်။ သုတေသီတွေအရ Porn Industry တွေ(ညစ်ညမ်းရုပ်ပုံ၊ video များနဲ့ငွေရှာတဲ့လုပ်ငန်း company များ)ဟာ Google Safeguards ( search engine အသုံးပြုသူတွေလုံခြုံမှုရှိဖို့ရည်ရွယ်ပြုလုပ်ထားတဲ့စနစ်)ကို တစ်ဖက်လှည့်ပြီး ရှာတဲ့သူတွေရဲ့ ပထမဆုံး Page မှာ ညစ်ညမ်း video website တွေရဲ့ ကြော်ငြာတွေကို ပြအောင်လုပ်နိုင်ကြကြောင်း တွေ့ရပါတယ်။ Black Girl လို့ရှာလိုက်ရင်တောင် ညစ်ညမ်းwebsite တွေရဲ့ ကြော်ငြာတွေ၊ ညစ်ညမ်းwebsite တွေနဲ့သက်ဆိုင်တာတွေ ပေါ်လာတယ်လို့တွေ့ရပါတယ်။
  
  (https://nyupress.org/9781479837243/algorithms-of-oppression/)
- ကလေးငယ်များအပေါ်သက်ရောက်မှု
- ဘာကြောင့်အရေးကြီးတာလဲ

နည်းပညာပစ္စည်းတွေ၊ Electronic devices တွေနဲ့ အထိန်းအချုပ်မရှိဘဲထိတွေ့မှုကြောင့်၊ ထိတွေ့မှူများတာကြောင့် ကလေးတွေရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးမှုအပေါ်မှာရေရှည်ဆိုးကျိုးသက်ရောက်မှုတွေရှိပြီး ဦးနှောက်ဖွဲ့စည်းပုံကိုပါ ပြောင်းလဲပစ်နိုင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကလေးတွေဟာ စဥ်းစားတွေးခေါ်ပုံနဲ့ ပြဿနာဖြေရှင်းပုံတွေ၊ အမူအကျင့်တွေပါပြောင်းလဲသွားပါတယ်။

သက်သေအထောက်အထားများ
- Cyberbully ( social media/ online ပေါ်မှာ အနိုင်ကျင့်ခံရခြင်း၊ အကြမ်းဖက်ခံရခြင်း၊ ခြိမ်းခြောက်ခံရခြင်း)အလုပ်ခံရတဲ့ ကလေးငယ်တွေဟာ သတ်သေဖို့ရာခိုင်နှုန်းသုံးဆပိုများပါတယ်။ လူတွေအများကြီးရှိတဲ့ Online ပေါ်မှာအနိုင်ကျင့်ခံရတာဟာ အပြင်မှာအနိုင်ကျင့်ခံရတာထက် ပိုခံစားစေကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။###### https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/1840250)
- မူကြိုအရွယ်ကလေးတွေကို တစ်နေ့တစ်နာရီ ဖုန်း၊ Tablet စတဲ့ Electronic devices တွေပေးကိုင်ရာမှာ ဘာသာစကားနဲ့အရေးအဖတ်စွမ်းရည် လိုမျိုး ဦးနှောက်ရဲ့အဓိကကျတဲ့နေရာတွေမှာ ဖွံ့ဖြိုးမှုလျော့နည်းသွားပါတယ်။ screen တွေကိုကြာကြာကြည့်လေလေ ဘာသာစကားနဲ့ပတ်သက်တဲ့စွမ်းရည်တွေ လျော့နည်းသွားလေလေဖြစ်ပါတယ်တဲ့။
  
  https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2754101)
- ၂ နှစ်နဲ့ ၄ နှစ်ကြားကလေးတွေဟာ မိုဘိုင်း devices တွေကို တစ်နေ့မှာပျမ်းမျှ (၅၈)မိနစ်သုံးကြတယ်လို့ဆိုပါတယ်။ အမေရိကမှာ၂ နှစ်အောက်အရွယ်ကလေးတွေကို မိုဘိုင်း devices တွေ မသုံးခိုင်းပေမယ့် အနည်းဆုံး ၁ ခါတော့ အသုံးပြုကြတယ်လို့ပြောပါတယ်။
  
  https://www.commonsensemedia.org/research/the-common-sense-census-media-use-by-kids-age-zero-to-eight-2017)
- ၂ နှစ်နဲ့ ၅ နှစ်ကြား ကလေးအယောက် (၂၀၀) ကို လေ့လာတဲ့အခါမှာ ဖုန်းမျက်နှာပြင်၊ ကွန်ပျူတာမျက်နှာပြင်တွေနဲ့ ထိတွေ့မှုများတဲ့ ကလေးတွေဟာ တခြားကလေးတွေထက် ၁၂လမှ ၁၄ လအထိ ဖွံ့ဖြိုးမှုနောက်ကျသွားကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ သုတေသနပညာရှင်တွေက ငယ်ရွယ်စဥ်အချိန်ဟာ သိပ်ကိုအရေးကြီးတဲ့အချိန်ဖြစ်ပြီး ငယ်စဥ်ကာလမှဖုန်း၊ Tablet၊ computer စတဲ့ Electronic devices တွေအသုံးပြုခြင်းဟာ ကလေးတွေအတွက် ပြင်းထန်တဲ့အကျိုးသက်ရောက်မှုတွေရှိကြောင်း ပြောပါတယ်။
  
  https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2722666)
- Cyberbully လုပ်ခံခဲ့ရတဲ့ ဆယ်ကျော်သက်တွေဟာ ကျန်းမာရေးပျက်စီးစေတဲ့အကျင့်တွေ ပိုလုပ်ကြကြောင်း တွေ့ရပါတယ်။ Cyberbully လုပ်ခံခဲ့ရတဲ့ ယောက်ျားလေးတွေဟာ ဆေးလိပ်ပိုသောက်ပြီး မိန်းကလေးတွေကတော့ မူးရစ်ဆေးသုံးလာတတ်ကြတယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။
  
  https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28605163/)
- အိပ်ခါနီးဖုန်းသုံးတာဟာ အရွယ်ရောက်လူငယ်တွေမှာစိတ်ကျရောဂါပိုဖြစ်စေပြီး Video Game ဆော့တဲ့သူတွေထက်တောင် အိပ်တာနဲ့ပတ်သက်တဲ့ပြဿနာတွေ၊ အိပ်ရေးမဝတာ၊ အိပ်ချိန်မမှန်တာတွေ ပိုကြုံရတယ်လို့ပြောပါတယ်။
  
  https://www.researchgate.net/publication/264785892_Adolescents'_Electronic_Media_Use_at_Night_Sleep_Disturbance_and_Depressive_Symptoms_in_the_Smartphone_Age)
- နည်းပညာကုမ္ပဏီကြီးတွေမှာအလုပ်လုပ်တဲ့ ဝန်ထမ်းတွေ၊ ဥက္ကဌတွေ၊ CEO တွေဟာ သူတို့ရဲ့ကလေးတွေကို နည်းပညာပစ္စည်းတွေအသုံးပြုမှုကန့်သတ်ထားပါတယ်။ ဒါဟာဘာကိုဆိုလိုတာလဲဆိူရင် သူတို့ကိုယ်တိုင်ဖန်တီးလိုက်တဲ့အရာတွေဟာ အန္တရာယ်များစွာပါနေလို့ပါ။
သက်သေအထောက်အထားများ
- Apple ရဲ့ CEO လည်းဖြစ်ပြီး iphone တီထွင်သူဖြစ်တဲ့ Steeve Jobs က သူ့ကလေးတွေကို အိမ်မှာ ipad ကန့်သတ်ထားကြောင်း ပြောပါတယ်။
  
  https://www.nytimes.com/2014/09/11/fashion/steve-jobs-apple-was-a-low-tech-parent.html)
- Facebook သုံးစွဲသူများပြားရေးက ဒုတိယဥက္ကဌ ဖြစ်တဲ့ Chamath Palihapitaya က သူကိုယ်တိုင်လည်း Facebook မသုံးကြောင်းနဲ့ သူ့ကလေးတွေကိုလည်း ကာကွယ်ထားကြောင်း၊ Facebook ဟာ လူမှုဘဝတွေကိုဖျက်ဆီးနေတယ်လို့ပြောပါတယ်။
  
  https://www.theguardian.com/media/2018/jan/23/never-get-high-on-your-own-supply-why-social-media-bosses-dont-use-social-media)
- ခေတ်မီတဲ့ Silicon Valley မှာအလုပ်လုပ်တဲ့ နည်းပညာဝန်ထမ်းတွေက သူတို့ရဲ့ကလေးတွေကို Electronic devices တွေအသုံးပြုမှုကို အိမ်မှာတင်းကျပ်ထားကြောင်း၊ စာသင်ခန်းတွေမှာဆိုရင်တောင် Electronic devices အသုံးပြုမှုကို လျှော့ချထားကြောင်းသိရပါတယ်။ Google မှာအလုပ်လုပ်ဖူးတဲ့ အသက် 44 နှစ်အရွယ် မိဘတစ်ဦးက သူတို့တွေတစ်ချိန်မှာဖုန်းတွေရလာကြမှာသိပေမယ့် အဲ့ဒီအချိန်ကို တတ်နိုင်သလောက်ဆွဲဆန့်နေရတယ် လို့ပြောလာပါတယ်။###### https://www.businessinsider.com/silicon-valley-parents-raising-their-kids-tech-free-red-flag-2018-2)
- ipod တီထွက်သူတစ်ယောက်ဖြစ်ပြီး iphone ကိုပူးပေါင်းတီထွင်သူတွေထဲကတစ်ယောက်ဖြစ်တဲ့ Tony Fadell က ကျွန်တော်တို့ဟာ မိစ္ဆာတစ်ကောင်ကို မွေးထုတ်လိုက်သလိုဖြစ်ကြောင်းနဲ့ မရည်ရွယ်ဘဲဖြစ်သွားတဲ့ အကျိုးဆက်တွေများစွာရှိနေပြီ လို့ပြောပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ဟာ ကိုယ်ဖန်တီးလိုက်တဲ့အရာကို အပြည့်အဝနားမလည်ကြကြောင်းနဲ့ လူသားဆန်တဲ့အမူအကျင့်တွေ ဘယ်အခြေအနေထိ ဆိုးရွား ပြောင်းလဲကုန်မလဲဆိုတာကိုလည်း မခန့်မှန်းနိုင်ကြကြောင်း ပြောပါတယ်။ ###### https://www.youtube.com/watch?v=jzBgTXmMnwQ)

Reader

(https://www.washingtonpost.com/business/economy/facebook-agrees-to-dismantle-targeted-advertising-system-for-job-housing-and-loan-ads-after-discrimination-complaints/2019/03/19/7dc9b5fa-4983-11e9-b79a-961983b7e0cd_story.html)

(https://nyupress.org/9781479837243/algorithms-of-oppression/)