A better universe to live or Fediverse
Facebook လို social networksတွေရဲ့ ဆိုးကျိုးတွေကို လူတွေသိလာတဲ့အခါ၊ သူတို့ရဲ့ privacy issues တွေကိုသတိပြုမိလာတဲ့အခါ ဆိုးကျိုးနည်းတဲ့ alternative social networks တွေဆီကို ရောက်လာကြပါတယ်။
Fediverse ဟာ ဒီလိုလူတွေကြားမှာနာမည်ကြီးပါတယ်။ Fediverse အကြောင်းမပြောခင် Fediverse ဟာ ဘာကြောင့်ကောင်းလဲသိစေဖို့နဲ့ Facebook, Instagram, Twitter တွေ ဆိုးကျိုးများရတဲ့အကြောင်း တိုတိုနဲ့နည်းနည်း ဆွေးနွေးပြပါမယ်။
1.Algorithmic social networks များဖြစ်ခြင်း
Facebook အပါအဝင် နာမည်ကြီး social networks တွေဟာ user တွေကို ပိုပြီးဆွဲဆောင်နိုင်ဖို့ algorithm တွေအသုံးပြုကြပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ personality နဲ့ behaviour ကို တောက်လျှောက်စစ်ဆေးပြီးကျွန်တော်တို့ရဲ့ Newsfeed တွေကို စီမံခန့်ခွဲတာ၊ ကြော်ငြာတွေအတွက်အသုံးပြုရာမှာ သုံးပါတယ်။ ဒါကြောင့် ပိုပြီးစွဲလန်းလာသလို တခြားစိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာတွေလည်းဖြစ်လာပါတယ်။ ဒါ့အပြင် တစ်ယောက်ချင်းစီရဲ့ Newsfeed တွေမတူညီတော့တဲ့အတွက် အမြင်ကွဲပြားမှု polarization ပိုများလာတာတွေရှိလာပါတယ်။
2.Centralized ဖြစ်ခြင်း
facebook အပါအဝင် အောင်မြင်နေတဲ့ social networks တော်တော်များများကို company တစ်ခုတည်း(အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုတည်း)က ထိန်းချုပ်ကြပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ data တွေကို သူတို့ပိုင်ပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့အချက်အလက်တွေဟာ ကျွန်တော်တို့ကိုယ်တိုင်ဖျက်ရင်တောင် သူတို့ဆီမှာသိမ်းဆည်းထားနိုင်ပါတယ်။ ဒါကလည်း သက်သေတွေရှိပါတယ်။ တလောက Instagram user တစ်ယောက် သူ့ပုံကိုဖျက်ပေမယ့် သူ့ account Information တွေကို download ဆွဲကြည့်ရာမှာ မပျက်ဘူး ဆိုတဲ့သတင်း ထွက်လာပါသေးတယ်။
နောက်ပြီး ကျွန်တော်တို့ရဲ့ Data တွေအပါအဝင် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ account တစ်ခုလုံးကို သူတို့ပိုင်ပါတယ်။ ဖြုတ်ချပစ်လို့လည်းရပါတယ်။ ဒါဟာ အဆင်အခြင်မဲ့ ကြောက်နေတာမဟုတ်ပါဘူး။
နောက်ပြီး ကျွန်တော်တို့ရဲ့ Data တွေနဲ့ သူတို့ဘာလုပ်နေတယ်၊ ဘာလုပ်မယ်ဆိုတာ ဘယ်သူမှမသိပါဘူး။ Privacy Data Leak ဖြစ်တဲ့ သတင်းတွေ၊ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ Data တွေကို အလွဲသုံးစား( misuse) လုပ်တဲ့သတင်းတွေထွက်ခဲ့ပါတယ်။ Cambridge Analytica Scandal က သက်သေပါပဲ။
ဒီအကြောင်းရင်း (2) ချက်ကြောင့် Facebook လို Algorithmic and Centralized social networks တွေဟာ ဆိုးကျိုးများရတာပါ။
Fediverse ဟာ ဒီအချက်နှစ်ခုစလုံးကို ပြေလည်စေတဲ့ အကောင်းဆုံးအဖြေပါ။
Fediverse ဆိုတဲ့ စကားလုံးဟာ Federation နဲ့ Universe ကိုပေါင်းပြီးယူထားတာပါ။ Federation ဆိုတာကတော့ Protocol ( ဆက်သွယ်မှုနည်းလမ်းလို့ယူဆလို့ရပါတယ်) တူညီတဲ့ Social Networks တွေအားလုံး၊ server တွေအားလုံး ချိတ်ဆက်ပေါင်းစည်းထားတယ်လို့ အကြမ်းဖျဥ်းယူဆလို့ရပါတယ်။ server address တွေလည်းမတူညီကြပါဘူး။ ဒါပေမယ့် တူညီတဲ့ protocol အသုံးပြုထားတဲ့အတွက် အားလုံးဟာ ချိတ်ဆက်နေပါတယ်။ ဥပမာ- ခင်ဗျား email နဲ့ ကျွန်တော့် email နဲ့ မတူလည်း စာပို့လို့ရတာမျိုးပါ။ Facebook account တစ်ခုက Instagramက လူတစ်ယောက်ကို like,comment,follow လုပ်လို့မရပါဘူး။ ဒါပေမယ့် Fediverse မှာရပါတယ်။ server မတူတဲ့ Platform တစ်ခုတည်းကအသုံးပြုသူတွေသာ ချိတ်ဆက်ထားရုံသာမကဘဲ Protocol တူညီတဲ့ Platform တွေအားလုံးပါ ချိတ်ဆက်နေတာပါ။
fediverse မှာ server တွေအများကြီးရှိပြီး တစ်ကမ္ဘာလုံးကနေရာအနှံ့မှာရှိပါတယ်။ နောက်ပြီး အဲ့ဒီ server တွေကို user တစ်စုက သူတို့ကိုယ်ပိုင်စည်းမျဥ်းနဲ့ ထိန်းချုပ်ပါတယ်။ အကောင့်အဖွင့်ခင် ဘာတွေတော့မလုပ်ပါနဲ့ ဆိုပြီး သတိပေးထားတာမျိုးရှိပါတယ်။ စိတ်မပူပါနဲ့။ nudity၊ hate speech၊ spam မလုပ်ရဘူး ဘာညာဆိုတဲ့ server မရှိပါဘူး။ Server လုံခြုံရေးကို စိုးရိမ်တဲ့အတွက် ထုတ်ထားတဲ့စည်းမျဥ်းတွေပဲရှိတာပါ။ Login နှစ်ခါလွဲရင် ip တစ်ရက် ပိတ်ထားမယ် ဆိုတဲ့ စည်းမျဥ်းတွေလောက်ပဲရှိတာပါ။ နောက်ပြီး ကိုယ်ကြိုက်တဲ့နိုင်ငံက ကြိုက်တဲ့ server မှာ အကောင့်ဖွင့်လို့ရပါတယ်။
Fediverse မှာ Algorithm တွေနဲ့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ newsfeed ကို ထိန်းချုပ်တာ၊ personality နဲ့ behaviour ကိုထိန်းချုပ်တာမျိုး မရှိပါဘူး။ တကယ်လို့ ခင်ဗျားက Software developing တို့၊ programming တို့ နားလည်တဲ့သူဆိုရင် fediverse တွေကို ဘယ်လိုရေးထားလဲ၊ ဘာတွေပါဝင်လဲဆိုတာ စစ်ကြည့်လို့ရပါတယ်။ သူတို့ရဲ့ Code တွေကို Free and Open Source လုပ်ထားပါတယ်။
Free and Open Source ဖြစ်တာကြောင့် တကယ်လို့ ခင်ဗျားက ကိုယ့်ဘာသာ server တစ်ခုထောင်မယ်ဆိုလည်းရပါတယ်။ official website ကနေ download ဆွဲပြီး ထောင်ရုံပါပဲ။ နောက်ပြီး Fediverse မှာရှိတဲ့ server တွေဟာ user တွေကို အလှူခံလို့ရတဲ့ငွေနဲ့ ရပ်တည်ကြတာပါ။ ဒါကြောင့် လုံးဝကို community-driven ဖြစ်ပါတယ်။
Fediverse ဟာ Decentralized ဖြစ်လို့ ကျွန်တော်တို့ဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ Data တွေကို လုံးဝထိန်းချုပ်ခွင့်ရပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ Newsfeed ကို ကျွန်တော်တို့လိုသလိုပြုပြင်လို့ရပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ဘာတင်တင် ဘယ်သူကမှလာပြီး ဖြုတ်ချလို့မရပါဘူး။ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ Post ကိုဘယ်သူမှ ဖျက်လို့မရပါဘူး။ကျွန်တော်တို့ဟာ Fediverse ကိုအသုံးပြုဖို့ server တစ်ခုမှ အကောင့်ဖွင့်ရပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ကျွန်တော်တို့အကောင့်ကို အဲ့ဒီ server တစ်ခုတည်းမှာ သိမ်းဆည်းတာမဟုတ်ပါဘူး။ server တွေအားလုံးမှာသိမ်းဆည်းထားပါတယ်။ ဒါကြောင့် server တစ်ခုက ခင်ဗျားအကောင့်ကို တစ်ခုခုလုပ်တော့မယ်ဆိုရင် တခြား server တွေကပါ သိနေမှာပါ။ ဒီအချက်ကြောင့် fediverse ဟာ သိပ်ချစ်ဖို့ကောင်းပါတယ်။ foolproof ဖြစ်ပါတယ်။
Fediverse မှာအကောင့်တစ်ခုဖွင့်ဖို့ ဖုန်းနံပါတ်နဲ့ identity card လိုမျိုး real identities တွေမလိုပါဘူး။ ဒါကြောင့်ကိုယ်ဖြစ်ချင်တဲ့သူ ဖြစ်လို့ရပါတယ်။
Fediverse မှာ အကောင့်တစ်ခု ဖွင့်ဖို့ဆိုရင် Platform တစ်ခုရွေးရပါတယ်။ Facebook နဲ့တူတဲ့ Friendica, Diaspora လိုမျိုး macro-blogging social networks၊ Instagram နဲ့တူတဲ့ Pixelfed, Funkwhale လိုမျိုး social network, Twitter နဲ့ဆင်တူတဲ့ Mastodon... ဒီလိုမျိုး social networks တွေအများကြီးရှိတဲ့အထဲကတစ်ခုရွေးရပါတယ်။ Mastodon ကိုတော့ ပိုပြီး recommend ပေးပါတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ နာမည်အကြီးဆုံးဖြစ်သလို user 3 သန်းအထက်ရှိပြီး server အများဆုံးဖြစ်ပါတယ်။ https://fediverse.party မှာ အကုန်စုပြထားပါတယ်။ တစ်ခုချင်းစီရဲ့ main website တွေကိုလည်းပြထားပါတယ်။
Main website ထဲဝင်ပြီးရင် server တစ်ခုရွေးပြီး signup လုပ်ရပါတယ်။ ပြီးရင် confirmation လုပ်ပြီးရင်ရပါပြီ။
နောက်ဆုံးပြောချင်တဲ့အချက်က Fediverse မှာ Facebook, Instagram, Twitter, Youtube တို့နဲ့ဆင်တူတဲ့ social networks တွေပဲရှိတာမဟုတ်ပါဘူး။ File hosting fediverse တွေ၊ blogging and publishing Fediverse အပြင် gaming fediverse တောင်ရှိပါတယ်။ ခင်ဗျား အခုဖတ်နေတဲ့ blog ကို ကျွန်တော် fediverse မှာရေးထားတာပါ။ fediverse.party မှာစစ်ဆေးလို့ရပါတယ်။
Fediverse အားလုံးကို web browser နဲ့သုံးလို့ရပါတယ်။ Mobile App ကတော့ Fediverse အားလုံးအတွက် မရှိသေးပါဘူး။ Mobile App နဲ့သုံးချင်တယ်ဆိုရင်တော့ fdroid.org မှာ Fedilab လို့ရိုက်ရှာပြီး ဒေါင်းလို့ရပါတယ်။ Fedilab က Mastodon အပြင် တခြား social networks 4 ခုလောက်ကို support ပေးပါတယ်။ တကယ်လို့ ကိုယ်ရွေးတဲ့ fediverse က App မရှိရင် Webapp အနေနဲ့ သုံးလို့ရပါတယ်။ ( Homescreen Shortcut လုပ်လို့လည်းရသလို Webapp Sandbox ဆိုတဲ့ app ကို fdroid မှာ download ဆွဲပြီး သုံးလို့ရပါတယ်။) Google Playstore မှာ ဒေါင်းရင် ပိုက်ဆံပေးရပါတယ်။ ဒါကဘာလို့လဲဆိုတော့ Admin တွေက Fdroid ကို လူတွေပိုအသုံးပြုစေချင်လို့ လို့ပြောပါတယ်။