The Kilobyted​ Burmese​ Blog

Blog Post တွေအားလုံး ဒီ Page တစ်ခုတည်းမှာပဲ ရက်စွဲအလိုက်ဖော်ပြထားပါတယ်။

နည်းပညာ​ကုမ္ပဏီ​တွေဟာ လူတွေကို ပိုသုံးအောင်လုပ်ပြီး အကျိုးအမြတ်ရှာကြတယ်။

လူတွေပိုသုံးဖို့အတွက် လူတွေရဲ့ Attention​ ပိုရလာအောင်လုပ်တယ်။

လူတွေရဲ့ Attention​ ပိုရဖို့အတွက် လူတွေပိုပြီးစွဲလမ်းလာအောင်၊ ပိုပြီးအစွန်းရောက်လာအောင်၊ ပိုပြီးစိတ်ဓါတ်ကျလာအောင် လုပ်လာတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုရင် လူတွေဟာ စိတ်ဓါတ်ကျတဲ့အခါ၊ အစွန်းရောက်တဲ့အခါ၊ ငြင်းခုန်ကြတဲ့အခါ ပိုပြီးသုံးချင်စိတ်ဖြစ်လို့ပါ။

ရလာဒ်ကတော့ အန္တရာယ်​သောင်း​ခြောက်​ထောင်​ ပါပဲ။ ကျွန်တော်​တို့ အချိန်မီ မဖြေရှင်းနိုင်ရင် ဒီအန္တရာယ်သောင်းခြောက်ထောင်ဟာ ဆက်လက်ကြီးထွားပြီး ကျွန်တော်​တို့ကို ဝါးမျိုသွားမှာပါ။

______________________

Transcript

ထိန်းချုပ်ခန်းတစ်ခုထဲမှာ လူရာကျော်က စားပွဲပေါ်ကခလုတ်တွေနှိပ်ပြီး လူသန်းတစ်ထောင်ကိုထိန်းချုပ်နေတယ်လို့ စိတ်ကူးယဥ်ကြည့်ပါ။

ဒါကို စိတ်ကူးယဥ်သိပ္ပံဆန်တယ်လို့ ထင်ပါလိမ့်မယ်။ တကယ်တော့ ဒါဟာ ဒီနေ့၊ ဒီအချိန်မှာ တကယ်ဖြစ်နေတာပါ။ ကျွန်တော်​ဘာလို့သိလဲဆိုတော့ ထိန်းချုပ်နေတဲ့လူတွေထဲက လူတစ်ယောက်ဖြစ်ဖူးလို့ပါ။ ကျွန်တော် Google မှာ Design Ethicist အနေနဲ့အလုပ်လုပ်ခဲ့ပါတယ်။ လူတွေ​ရဲ့အတွေးတွေကို ဘယ်လိုထိန်းချုပ်စီမံရမယ်ဆိုတာ အဲ့ဒီမှာ လေ့လာခဲ့ပါတယ်။

နည်းပညာ​ကုမ္ပဏီ​ကြီးတွေမှာအလုပ်လုပ်နေတဲ့ သူတွေဟာ လူသန်းတစ်ထောင်ရဲ့အတွေးတွေကို ဘယ်လို၊ ဘယ်ပုံထိန်းချုပ်စီမံနေတယ်ဆိုတာကို ဘယ်သူမှထုတ်မပြောကြပါဘူး။ ခင်ဗျားဟာဖုန်းကိုထုတ်ပြီး Newsfeed ကိုကြည့်မိနေတယ်ဆိုတာ တကယ်တော့ခင်ဗျားစိတ်ထဲက အစိတ်အပိုင်းလေးတွေကို ထိန်းချုပ်စီမံနေတာပါ။ Notification တစ်ခုဟာ ကျွန်တော်​တို့စိတ်ထဲမှာ မရည်ရွယ်ဘဲတစ်ခုခုတွေးမိအောင်လုပ်နေပါတယ်။ အဲ့ဒီ Notification​ ကို ဖွင့်ကြည့်မိပြီး ကျွန်တော်​တို့ကို အချိန်ဖြုန်းအောင်လုပ်နေတာပါ။ ကိုယ့်စိတ်ထဲမှာလုပ်ဖို့အစီအစဥ်မရှိတဲ့အရာတစ်ခုကို လုပ်အောင် ခိုင်းနေတာပါ။

နည်းပညာ​ လို့ဆိုလိုက်ရင် အခွင့်အလမ်းတွေပေါများပြီး တိုးတက်ချင်တိုင်းတိုးတက်လို့ရတဲ့ ကောင်းကင်ကြီးတစ်ခုလို့မြင်ကြတယ်။ ဒါပေမယ့်​ ဒီနေ့မှာတော့ အဲ့ဒီကောင်းကင်ကြီးဟာ တစ်နေရာတည်းကိုပဲဦးတည်သွားနေပါတယ်၊ တစ်ခုတည်းရဖို့အတွက်ပဲ ကြိုးစားနေပါတယ်။

နည်းပညာဟာ ဗြောက်သောက်တိုးတက်နေတာမဟုတ်ပါဘူး။ ကျွန်တော်​တို့ဖန်တီးတဲ့အရာတိုင်းမှာ တစ်နေရာတည်းကိုဦးတည်သွားဖို့ ဖုံးကွယ်ထားတဲ့ရည်မှန်းချက်တွေရှိပါတယ်။ အဲ့ဒါကတော့ ကျွန်တော်​တို့ဆီက စိတ်ဝင်စားမှု၊ Attention​ ကို ရနိုင်သမျှရဖို့ပါ။

ဘာလို့လဲဆိုတော့ သတင်း website တွေ၊ TED အပါမဝင် ရွေးကောက်ပွဲ website,​နိုင်ငံရေး website တွေ၊ ဂိမ်း website တွေနဲ့ တရားထိုင်ဖို့ကူညီတဲ့ website​ တွေတောင် တစ်ခုတည်းရဖို့ကို ယှဥ်ပြိုင်နေရပါတယ်။ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ စိတ်ဝင်စားမှု၊ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ Attention​ ပါပဲ။ ကျွန်တော်တို့ဆီက Attention​ ရဖို့ ယှဥ်ပြိုင်​နေတဲ့သူတွေ များစွာရှိပါတယ်။

ကျွန်တော်​တို့စိတ်တွေဘယ်လိုအလုပ်လုပ်လဲဆိုတာကို သိတာဟာ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ စိတ်ဝင်စားမှုကိုရဖို့အကောင်းဆုံးနည်းလမ်းပါပဲ။ ကျွန်တော်​ကောလိပ်တက်တုန်းကလေ့လာခဲ့ရသလောက် လူတွေကိုဆွဲဆောင်ဖို့၊ လူတွေစိတ်ဝင်စားမှုရဖို့ နည်းလမ်းပေါင်းများစွာရှိပါတယ်။ ဥပမာပေးရမယ်ဆိုရင် Youtube ကိုကြည့်ပါ။ Youtube ဟာ ကျွန်တော်​တို့ကိုပိုသုံးစေချင်တယ်။ အဲ့တော့ သူတို့ဘာလုပ်လဲ။ Video​ တွေကို အလိုအလျောက်ပြအောင် autoplay လုပ်လိုက်တယ်။ ဒါဟာ တကယ်ကိုအလုပ်ဖြစ်ပြီး လူတွေပိုသုံးလာကြတယ်။ တကယ်လို့ ခင်ဗျားက Netflix ရဲ့ တည်ထောင်သူဆိုပါစို့၊ ခင်ဗျားက အဲ့လိုအလုပ်ဖြစ်တာကိုကြည့်ပြီး ခင်ဗျားစျေးကွက်မထိအောင် ဇာတ်လမ်းတွေကို autoplay လုပ်မှာပါ။ Facebook ကလည်း ငါတို့ရဲ့စျေးကွက်ကိုထိခိုက်လာပြီဆိုပြီး Newsfeed မှာရှိသမျှ Video တွေကို Autoplay လုပ်မှာပါ။

ဒါကြောင့်​ နည်းပညာဟာ ဗြောက်သောက်​တိုးတက်နေတာမဟုတ်ပါဘဲ ရည်ရွယ်​ချက်​ရှိပါတယ်။ နည်းပညာဟာ​မကောင်း​တော့ဘူးလို့ ကျွန်တော်တို့​ခံစားလာရတာဟာ သူတို့ဟာ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့စိတ်ဝင်စားမှုရအောင် ပိုယှဥ်ပြိုင်လာကြလို့ပါ။ ဒါဘယ်နေရာကိုဦးတည်နေတယ်ဆိုတာ ကျွန်တော်​တို့သိပါတယ်။ နည်းပညာဟာ သူ့ချည်းသက်သက်မဟုတ်ပါဘူး။ သူတို့ဟာ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ စိတ်ဝင်စားမှုကိုရသည်ထက်ရဖို့ ပိုပိုကြိုးစားလာပါတယ်။

Snapchat ကိုဥပမာပေးချင်ပါတယ်။ Snapchat​ ဟာ အမေရိကမှာ ဆယ်ကျော်သက်တွေအချင်းချင်း ဆက်သွယ်​ဖို့သုံးတဲ့ နံပါတ် 1 နည်းလမ်း​ပါ။ ကျွန်တော့်လိုမျိုး စာတွေအပြန်အလှန်ပို့ပြီးဆက်သွယ်ကြတဲ့ ဆယ်ကျော်သက်တွေအတွက်ပါ။ Snapchat​ ကိုသန်းပေါင်း​များစွာအသုံးပြုကြပါတယ်။ Snapchat​ ဟာ လူနှစ်ယောက်စာအပြန်အလှန်ပို့တဲ့ရက်ပေါင်းကိုပြတဲ့ Snapstreaks ဆိုတဲ့ feature ကိုတီထွင်လိုက်ပါတယ်။ တစ်နည်းအားဖြင့်ဆိုရရင် Snapchat​ က အဲ့ဒီလူနှစ်ယောက်ကို သူတို့မဆုံးရှုံးချင်တဲ့အရာတစ်ခုကို ပေးလိုက်တာပါ။ တကယ်လို့ခင်ဗျားဟာ ဆယ်ကျော်သက်တစ်ယောက်ဖြစ်ရင် သူငယ်ချင်းနဲ့ ရက်ပေါင်း 150 တောင် စာအပြန်အလှန်ပို့ခဲ့တယ်ဆိုတာလေးကို သဘောကျပြီးမှတ်ထားချင်မှာပါ။

ဒါကြောင့် ကလေးတွေရဲ့စိတ်ထဲမှာ အတွေးသေးသေးလေးတွေကို သေချာစီမံနေတယ်လို့တွေးကြည့်ပါ။ဒါက သက်သေမရှိဘဲ လျှောက်ပြောထားတာမဟုတ်ပါဘူး။ အဲ့ဒီကလေးတွေဟာ သူတို့မသုံးတဲ့အချိန်မှာတောင် snapstreaks တွေများလာဖို့ လေ့လာရေးခရီးထွက်ကြတဲ့အခါ သူတို့သူငယ်ချင်း 5 ယောက်ကို password တွေပေးပြီး သုံးခိုင်းပါတယ်။ snapchat မှာသူတို့နဲ့ စကားပြောနေတဲ့သူ အယောက် 30 လောက်ရှိတယ်ဆိုရင် ဘာမှပြောစရာမရှိရင်တောင် snapstreaks​ တွေပိုများဖို့ မျက်နှာကြက်တို့၊ နံရံတို့လို တွေ့ကရာဓါတ်ပုံရိုက်ပြီး အပြန်အလှန်ပို့နေကြတယ်။ ဒါကြောင့် အချင်း​ချင်း​ဆက်သွယ်နေတယ်လို့တောင်ပြောလို့မရတော့ပါဘူး။

သူတို့ Snapchat​ သုံးတာဟာ ငါတို့တွေ သူငယ်ချင်းတွေနဲ့ဖုန်းမှာအတင်းတုပ်သလိုမျိုးပဲလို့ ခင်ဗျားတွေးပါလိမ့်မယ်။ ဒီအထိကအဆင်ပြေပါသေးတယ်။ ဒါပေမယ့် မတူတော့တာက ကျွန်တော်​တို့တွေ သူငယ်ချင်း​နဲ့ဖုန်းမှာအတင်းတုပ်ကြရင် အခန်းတစ်ခန်းထဲမှာ ကျွန်တော်​တို့စိတ်ကိုလေ့လာနားလည်ထားတဲ့ နည်းပညာရှင်ရာကျော်က ထိန်းချုပ်နေတာမျိုးမရှိပါဘူး။

ဒီလိုမျိုးထိန်းချုပ်ခံလာရပြီး စိတ်တိုဒေါသထွက်ပြီး မကျေမနပ်ဖြစ်စေတဲ့အရာတွေပြပြီး ခင်ဗျားကို မကောင်းဘူးလို့ခံစားစေရင်၊ ဒေါသဖြစ်စေရင်တောင် အဲ့ဒီခံစားချက်ကပဲ ကျွန်တော်​တို့ပိုစိတ်ဝင်စားအောင်လုပ်နေတယ်ဆိုတာ သိထားပေးပါ။ကျွန်တော်​တို့ဟာ Newsfeed​ မှာ မကောင်းတာကို၊ ဒေါသဖြစ်စေတဲ့အရာတွေကို ရွေးချယ်ပြီးဖြစ်ခိုင်းလို့မရပါဘူး။ နောက်ပြီး​ Facebook​ ရဲ့ Newsfeed ဟာ မကောင်းတာတွေဖြစ်တဲ့အခါ၊ စိတ်ဆိုးဒေါသထွက်ကြတဲ့အခါ လူတွေပိုပြီးစိတ်ဝင်စားကြလို့ ပိုပြီးအကျိုးအမြတ်ရအါတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ကျွန်တော်​တို့ဟာ စိတ်ဆိုးဒေါသထွက်ရုံ၊ မကျေမနပ်ဖြစ်ရုံနဲ့တင် မရပ်သွားပါဘူး၊ ကျွန်တော်​တို့ဟာ Post တစ်ခု၊ video တစ်ခုကိုကြည့်ပြီး “သူပြောတာကြီးကို မင်းတို့ကယုံတယ်ပေါ့”​ဆိုတာမျိုး တခြားလူတွေကိုလည်းသိစေချင်ပါတယ်။ ဒီတော့ တခြားလူတွေကို share ရင်း၊ ပြောရင်း ပိုပိုသုံးမိလာတာပေါ့။ ဒါကြောင့် ကျွန်တော်​တို့ကို မကျေမနပ်ဖြစ်အောင်လုပ်တာ စိတ်ရှုပ်စေတာဟာ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့စိတ်ဝင်စားမှုကို ပိုရစေပါတယ်။

တကယ်လို့သာ Facebook​ ဟာ ခင်ဗျားကို စိတ်ဆိုးဒေါသထွက်စေတဲ့ Newsfeed နဲ့ ဘာမှမဖြစ်စေတဲ့ Newsfeed ကိုပြရမယ်ဆိုရင် ခင်ဗျားကို ဒေါသဖြစ်စေတဲ့ Newsfeed၊ မကောင်းတဲ့ Newsfeed ကိုပြမှာပါ။ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ စိတ်ဝင်စားမှုကို ပိုရလို့ပါ။

ဒီ Newsfeed ကိုထိန်းချုပ်နေတဲ့သူတွေဟာ ကျွန်တော်​တို့အကျိုးအတွက်လုပ်နေရတာမဟုတ်ပါဘူး။ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ စိတ်ဝင်စားမှု၊ Attention​ အများဆုံးရဖို့ပဲ လုပ်နေကြတာပါ။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ကြော်ညာပြီး ပိုက်ဆံရှာတဲ့ လုပ်ငန်းတွေဖြစ်လို့ပါ။ ကြော်ငြာဖို့ ပိုက်ဆံအကုန်အကျခံနိုင်တဲ့သူတွေဟာ အဲ့ဒီထိန်းချုပ်ခန်းထဲကိုဝင်လာပြီး “ဒီနိုင်ငံ၊ ဒီမြို့၊ ဒီနေရာက ဒီလူတွေကို ဒီလိုတွေးအောင်လုပ်ပေး”​ လို့ခိုင်းနေကြပါတယ်။ ခင်ဗျားဟာ လူတွေကို တိတိကျကျပစ်မှတ်ထားပြီးယုံအောင်လုပ်ပစ်လို့ရပါတယ်။ နောက်​ပြီး ဒီလိုလုပ်တာက ပိုက်ဆံပိုရတဲ့အတွက် ရပ်သွားဖို့မရှိဘဲ ပိုပိုဆိုးသွားဖို့ပဲရှိတယ်။

ကျွန်တော်​ဘာလို့ ဒီကိုလာပြောရလဲဆိုတော့ ကျွန်တော်​တို့ပေးဆပ်လိုက်ရတာတွေ သိပ်များနေလို့ပါ။ ဒီထက်ဆိုးတဲ့ပြဿနာ မတွေ့ဖူးပါဘူး။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ဒီပြဿနာဟာ တခြားပြဿနာတွေရဲ့အရင်းမြစ်ဖြစ်လို့ပါ။ ကျွန်တော်​တို့စိတ်ဝင်စားတဲ့အရာတွေနဲ့အချိန်ဖြုန်းပြီး ကိုယ်စိတ်ကြိုက်နေတာ လို့ သတ်မှတ်လို့မရပါဘူး။ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ သူငယ်ချင်းတွေနဲ့ ဆက်သွယ်​မှုပုံစံတွေ၊ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ဒီမိုကရေစီ၊ ကျွန်တော်​တို့ဖြစ်ချင်တဲ့ လူမှုဆက်ဆံရေးတွေဟာ ပြောင်းလဲခံနေရပါတယ်။ ဒါဟာလူတိုင်းကိုကူးစက်နေပါတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ လူသန်းတစ်ထောင်ကျော်ရဲ့အိတ်ကပ်တွေထဲမှာ အချိန်မရွေးထုတ်သုံးလို့ရတဲ့ ဖုန်းတစ်လုံးရှိနေလို့ပါ။

ငါတို့ဒါကိုဘယ်လိုပြင်မလဲ။

ငါတို့ဟာ နည်းပညာနဲ့ လူမှုဘဝကိုပြောင်းလဲဖို့ အရေးအကြီးဆုံးဖြစ်တဲ့အရာ 3 ခုကိုပြောင်းလဲရမယ်။

  • ပထမတစ်ခုက ကျွန်တော်​တို့ရဲ့စိတ်ထဲမှာ အတွေးလေးတွေကို လိုသလို ထိန်းချုပ်စီမံလို့ရတယ်၊ လိုသလို ဆွဲဆောင်လို့ရတယ်ဆိုတာ လက်ခံကြရမယ်။ ဒါကိုနားလည်သွားရင် ကျွန်တော်​တို့ဟာ အဲ့ဒီအရာကိုပြန်ကာကွယ်ရမယ်ဆိုတာ သိသွားကြမှာပါ။ ကျွန်တော်​တို့ကိုယ်ကျွန်တော်တို့ အမြင်သစ်နဲ့ကြည့်ရမယ်လို့ ကျွန်တော်​ထင်တာပဲ။ ဒါဟာ 17 18 ရာစုလောက်က သမိုင်းမှာတော်လှန်ရေးတွေ အပြောင်းအလဲတွေဖြစ်ခဲ့တဲ့ “The Enlightenment”​ လိုမျိုး သမိုင်းအပြောင်းအလဲတစ်ခုလို့တောင်ပြောလို့ရတယ်။ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့စိတ်ကိုနည်းပညာနဲ့ ထိန်းချုပ်စီမံလို့ရတယ်ဆိုတာ၊ ကျွန်တော်တို့ကာကွယ်ရမယ့်အရာတွေရှိနေပြီဆိုတာ ပထမဆုံး အလင်းပြကြရမှာပါ။

  • ဒုတိယကတော့ စီးပွားရေး​ပုံစံအသစ်တွေနဲ့ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့လူမှုဘဝကောင်းမွန်ဖို့၊ လူတွေရဲ့အကျိုးရှိဖို့ ထည့်သွင်းစဥ်းစားတဲ့စနစ် တစ်ခုလိုပါတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုရင် နည်းပညာ​ကုမ္ပဏီ​တွေဟာ သူတို့လိုချင်တာရဖို့ ပိုပိုဆွဲဆောင်ပြီးထိန်းချုပ်လာကြပါတယ်။ ထိန်းချုပ်ခန်းကလူတွေဟာ ကျွန်တော်တို့လိုချင်တာတွေ၊ မလိုချင်တာတွေကိုလည်း လုပ်ပေးရမယ်။

တရားနည်းလမ်းကျတဲ့ဆွဲဆောင်သိမ်းသွင်းမှုဟာ ဆွဲဆောင်သိမ်းသွင်းသူရဲ့လိုချင်တဲ့ဆန္ဒတွေနဲ့ သိမ်းသွင်းခံရတဲ့ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ဆန္ဒတဲ့ ထပ်တူညီတဲ့အခါမှာပဲ ဖြစ်ပေါ်ပါတယ်။

ဒါကြောင့် ကြော်ငြာလုပ်ငန်းနဲ့စီးပွားရှာတဲ့ပုံစံတွေကို မေးခွန်း​ထုတ်​ဖို့လိုလာပါတယ်။

  • နောက်ဆုံးအချက်ကတော့ ကျွန်တော်​တို့တွေဟာ အရာအားလုံးကို အသစ်ပြန်ပြီး ဒီဇိုင်းဆွဲရမယ်။ ခင်ဗျားဟာ လူသန်းတစ်ထောင်ကျော်ရဲ့အတွေးတွေကို မွှေနှောက်ပြီးလိုသလိုထိန်းချုပ်လို့ရတယ်ဆိုတာရယ်၊ လူတွေဟာ သူတို့လုပ်ချင်တဲ့အရာ၊ သူတို့​တွေးချင်တဲ့အရာ၊ သူတို့ခံစားချင်တဲ့အရာ၊ သူတို့ကိုသိစေမယ့်နည်းလမ်းတွေကနေ ရှောင်ဖယ်ပြီး တခြားနေရာတွေကို ဦးတည်ဘက်လွဲသွားတယ်ဆိုတာကို နားလည်ပြီး ကျွန်တော်​တို့လိုချင်တဲ့အရာကို တိတိကျကျပဲဖော်ပြပေးပြီး အချိန်ကို သေချာအသုံးချစေတဲ့အရာဖြစ်အောင် အသစ်ပြန်ပြီး ဒီဇိုင်းဆွဲဖို့ လိုပါတယ်။

ဒီလိုလုပ်ရာမှာ ၂ ခုရှိပါတယ်။ * ပထမတစ်ခုက နှောက်ယှက်လာတဲ့အရာတွေကို ကာကွယ်တာပါ။ အာရုံစိုက်နေချိန်မှာ ကိုယ်မြင်ဖို့မရည်ရွယ်ထားတဲ့အရာတွေမမြင်စေဖို့၊ ကိုယ်တွေးဖို့မရည်ရွယ်တာတွေ မတွေးမိဖို့၊ ဒင်းး ဆိုတဲ့ notification အသံလေးပေါ်မလာဖို့ ကာကွယ်တာပါ။

  • ဒုတိယတစ်ခုကတော့ အကျိုးရှိစေတဲ့နေရာမှာနေအောင်၊ အကျိုးရှိတာလုပ်အောင် တွန်းအားပေးတဲ့ Platforms တွေဖန်တီးရပါမယ်။ ဥပမာတစ်ခုပြောပြပါမယ်။ဒီနေ့မှာ မင်းသူငယ်ချင်းက မအားလို့ မင်းနဲ့စားမယ့်ညစာကိုဖျက်လိုက်တယ်ပေါ့။ မင်းက ပျင်းလာတယ်။ ဆိုတော့ ဘာလုပ်​မလဲ။ ဖုန်းထုတ်ပြီး Facebook သုံးတယ်။ အဲ့ဒီအခါမှာ ထိန်းချုပ်ခန်းထဲက ဒီဇိုင်နာဟာ မင်းဆီကတစ်ခုတည်းကိုပဲအမိအရယူဖို့စလုပ်ပါတယ်။ မင်း အချိန်ပိုဖြုန်းအောင် လုပ်ဖို့ပေါ့။

ငါတို့လိုချင်တာက အဲ့ဒီအစား ဒီဇိုင်နာတွေဟာ ငါတို့ဆီကရတဲ့ အချက်အလက်တွေကို အသုံးပြုပြီး ငါတို့ရဲ့သူငယ်ချင်းတွေ၊ ငါတို့ချစ်တဲ့သူတွေနဲ့ အပြင်ထွက်ပြီး ညစာစားဖြစ်အောင်ကူညီဖို့ ဒီဇိုင်းဆွဲပေးထားတာမျိုးပါ။

တကယ်လို့ Facebook သာ ဒီလို လူတွေကိုကူညီဖို့ ဒီဇိုင်းဆွဲထားမယ်ဆိုရင် တစ်ယာက်တည်းထိုင်ပြီးဖုန်းသုံးနေတဲ့ အထီးကျန်စိတ်တွေ ဘယ်လောက်တောင်နည်းသွားမလဲ စဥ်းစား​ကြည့်ပါ။

နောက်တစ်ခုစဥ်းစားကြည့်ပါဦး။ မင်းက Facebook​ မှာ အကြောင်းအရာတစ်ခုကို အငြင်းအခုန် လုပ်ကြတယ်ပေါ့။ ဆွေးနွေးငြင်းခုန်ဖို့ဆိုတာ တကယ်အရေးကြီးတဲ့ကိစ္စပဲဆိုတာ ငါမငြင်းပါဘူး။ အဲ့ဒီ Post အောက်မှာ comment box အကြီးကြီးက မင်းဘာစာလုံးရိုက်ချင်လဲလို့ အရန်သင့်မေးနေတယ်။ တစ်နည်းအားဖြင့်ပြောရရင် ဒါက ဖုန်းဆက်သုံးနေအောင် မင်းစိတ်ကိုလှုံ့ဆော်နေတာပဲ။

အဲ့ဒီအစား Facebook​ က “ ဒီအချိန်မှာ သင့်အတွက် အချိန်ကိုအကျိုးရှိစေမယ့်အရာကဘာလဲ”​ ဆိုတဲ့ ခလုတ်လေးထားပေးပြီး မင်းက “ညစာကျွေးမယ်”​ ဆိုတာကိုရွေးလိုက်မယ်ပေါ့။ အဲ့ဒီခလုတ်လေးက “ဘယ်သူညစာစားချင်လဲ”​ ဆိုတာ ငါ့သူငယ်ချင်းတွေကိုမေးမှာဖြစ်တယ်။ ဒီလိုလုပ်တဲ့အတွက် အစောက Post ကို မင်းနဲ့မင်းသူငယ်ချင်းတွေက ဆက်ဆွေးနွေးငြင်းခုန်နေဦးမှာ ဖြစ်ပေမယ့် မင်းကိုညစာထွက်စားဖြစ်အောင် တွန်းအားပေးနေမှာပဲ။ အဲ့ဒီည မင်းအိမ်မှာ သူငယ်ချင်းနည်းနည်းနဲ့ ညစာစားရင်း အစောကအကြောင်းတွေပြောဖို့ တွန်းအားပေးမှာပဲ။

အခုငါတို့ဟာ ငါတို့ကို ပိုပိုဆွဲဆောင်ပြီး ထိန်းချုပ်နေတဲ့အစိတ်အပိုင်းအသေးလေးတွေကို တစ်ခုချင်းစီလိုက်ပြုပြင်ပြီး ငါတို့လိုချင်တဲ့အရာတွေရဖို့ကူညီပေးတဲ့အရာဖြစ်အောင် အစားထိုးပစ်ရမယ်။ ကျွန်တော်​ဥပမာပေးလိုက်သလို အတိအကျဖြစ်ဖို့ မလိုပါဘူး။ ငါတို့ရဲ့စိတ်ဝင်စားမှုကိုပဲ အသေအလဲရဖို့ကြိုးစားနေထာထက် ငါတို့ရဲ့အချက်အလက်တွေကိုအသုံးပြုပြီး ပိုပြီးအာရုံစိုက်နိုင်တဲ့သူတွေဖြစ်အောင်၊ ငါတို့ကြည့်ချင်တဲ့အရာတွေကိုပဲကြည့်အောင်၊ ငါတို့အတွက် အရေးကြီးတဲ့ ဒီမိုကရေစီအတွက်ပဲ အကျိုးရှိရှိငြင်းခုန်အောင် လုပ်ပေးကြရပါမယ်။

ကမ္ဘာပေါ်မှာ အရှုပ်ထွေးဆုံးစိန်ခေါ်မှုကိုဖြေရှင်းဖို့ ငါတို့ရဲ့ Attention ကို အကျိုးရှိအောင်အသုံးချရုံတင်မကဘဲ ငါတို့ရဲ့စုပေါင်းအားကိုအသုံးပြုပြီးဖြေရှင်းကြရမယ်။ ရာသီဥတုဖောက်ပြန်လာမှုဟာ လူပေါင်းများစွာရဲ့စုပေါင်းအားတွေကိုအသုံးပြုပြီး ဖြေရှင်းရမှာဖြစ်သလိုပဲ။ အဲ့ဒီလိုဖြစ်ဖို့လည်း ငါတို့လုပ်နိုင်တယ်လို့ စိတ်ကူးကြည့်ပါ။ တစ်ခါ​တစ်လေမှာ ကမ္ဘာကြီးဟာ ငါတို့ကို ဖြေရှင်းခိုင်းနေတဲ့ပြဿနာတွေဟာ အနာဂတ်မှာဖြစ်မယ့်စိတ်ကူးယဥ်ပြဿနာတွေကိုပြောနေတာမဟုတ်ဘူး။ ငါတို့ကိုဖြေရှင်းခိုင်းနေတဲ့ပြဿနာတွေဟာ အခုလက်ရှိ ငါတို့ရှေ့မှောက်မှာရောက်နေတဲ့ပြဿနာတွေပါ။ လူသန်းတစ်ထောင်ကျော် ထိန်းချုပ်စီမံခံနေရတဲ့ ပြဿနာပေါ့။

နောင်အချိန်မှာ ငါတို့ရဲ့ Attention​ ကိုရဖို့ကြိုးစားနေတဲ့ နည်းပညာ​ကုမ္ပဏီ​တွေ နည်းတူဖြစ်လာမယ့် AR,​ VR တွေကို ကြိုတားမြစ်ဖို့စိတ်အားထက်သန်နေတာထက် လူသန်းတစ်ထောင်ကျော်ရဲ့အိတ်ကပ်ထဲမှာရှိနေပြီးဖြစ်တဲ့ ပစ္စည်းတစ်ခုရဲ့ ပြဿနာတွေကို ဖြေရှင်းလို့ရတယ်။

အရမ်းကိုသစ်ဆန်းလာမယ့် ပညာရေး apps တွေကိုမျှော်ပြီးစိတ်လှုပ်ရှားနေတာထက် ငါတို့ကလေးတွေ ပြောစရာမရှိရင်တောင် ဘာစာမှမပို့ဘဲ ဗလာမက်ဆေ့ဂျ်တွေပို့အောင် ထိန်းချုပ်ခံလာရတာကို ပြုပြင်လို့ရတယ်။

နောင်မှဖြစ်လာမယ့် AI ရဲ့ဆိုးကျိုးတွေကို ကြိုတွေးပြီးခန့်မှန်းစိုးရိမ်နေတာထက် ငါတို့ရဲ့ Newsfeed ကိုချယ်လှယ်ပြသပြီး ထိန်းချုပ်လာတဲ့ အခုလက်ရှိ ရှိနေတဲ့ AI တွေကို ပြုပြင်လို့ရတယ်။

တခြားဂြိုဟ်တွေဆီကိုသွားပြီးနယ်ချယ်ဖို့ကြိုးစားနေတာထက် အခုလက်ရှိ နေနေတဲ့ ကမ္ဘာကြီးကို ပိုကောင်းအောင်ကြိုးစားလို့ရတယ်။ ဒီပြဿနာကို ဖြေရှင်းတာဟာ ဒီပြဿနာကြောင့်ဖြစ်လာတဲ့ တခြားပြဿနာတွေကို ဖြေရှင်းလိုက်တာပဲ။ ငါတို့ဟာ ငါတို့ရဲ့ Attention​ ကို ငါတို့ပေးချင်တဲ့အရာတွေကိုပဲ ပေးခြင်းဖြင့် ဒီပြဿနာတွေကိုဖြေရှင်းကြရမှာပါ။ ငါတို့ဘဝအဆုံးသတ်သွားရင် ငါတို့မှာ ငါတို့ရဲ့ Attention​ နဲ့ အချိန်တွေပဲကျန်မှာပါ။

မင်းအတွက်အချိန်ကိုအကျိုးရှိစေမယ့်အရာက ဘာလဲ။

______________________

ဒီအပြောင်းအလဲတွေဟာ လူတစ်ယောက်ချင်းစီကစပြီး ပြောင်းလဲကြရမှာဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်​ အောက်ကအချက်တွေကို လိုက်နာပြောင်းလဲပြီး ကိုယ့်ရဲ့ဘေးက သူငယ်ချင်းနဲ့ မိသားစုဝင်တွေကိုလည်း ပြောပြဖို့မမေ့ပါနဲ့။

အပြာရောင်စာတွေကိုနှိပ်လိုက်ရင် သက်ဆိုင်ရာ Link ကိုရောက်သွားမှာဖြစ်ပါတယ်။

1. Notification​ တွေကို ပိတ်ပစ်ပါ။

App တွေရဲ့အပေါ်မှာတွေ့ရတဲ့ နံပါတ်အနီရောင်လေးတွေဟာ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ Attention​ ရအောင်လုပ်ထားတာပါ။ အဲ့ဒီ Notification​ တွေအားလုံးကိုပိတ်ပစ်ပါ။ Delete Noti

  1. Setting ထဲမှာ Notifications ဆိုတာကိုရှာပြီး ပိတ်ပစ်ပါ။ တက်လာတဲ့ Notification​ တွေကို ဘယ်ဘက်ကိုဖိဆွဲလိုက်ရင် ပေါ်လာတဲ့ Manage Notification​ ဆိုတာကိုနှိပ်ပြီး Turn Off ကိုနှိပ်လိုက်ပါ။

2. Application​ တွေကို ဖျက်ပစ်ပါ။

ကိုယ့်ကို လုပ်လက်စအလုပ်ကနေ အာရုံလွဲစေတဲ့ Apps တွေ၊ စွဲလမ်းစေတဲ့ Apps တွေ၊ သတင်းအမှားတွေပြတဲ့ Apps တွေကို ဖျက်ပစ်ပါ။ Delete Apps

  1. Facebook​ အစား Signal messenger​ ကိုအသုံးပြုပြီး သူငယ်ချင်း​တွေကို message ပို့ပါ။ Signal ကို ဒေါင်းလုတ်ဆွဲရန်နှိပ်ပါ

  2. Tiktok ကိုဖျက်ပစ်လိုက်ပါ။ Marco Polo ကိုအသုံးပြုပါ

  3. Snapchat ကိုဖျက်ပစ်ပါ။ text message​ ကိုအသုံးပြုပါ။ ( ဒါက ပုံတွေ၊ Video တွေပို့လို့ရတဲ့ MMS ကို ဆိုလိုတာပါ။ ကျွန်တော်တို့နိုင်ငံက Operator တွေက MMS ပို့လို့ရမရ မသိပါဘူး။ အဲ့အတွက် Signal messenger ကိုအသုံးပြုစေချင်ပါတယ်။)​

  4. Instagram​ ကိုဖျက်ပစ်ပါ။ VSCO ကိုသုံးပါ

3. အချိန်ကိုအကျိုးရှိရှိအသုံးချရာမှာ ကူညီမယ့် App တချို့ကို အသုံးပြုပါ။

ကျွန်တော်တို့ဟာ နည်းပညာရဲ့ပြဿနာတွေကို နည်းပညာပိုသုံးပြီး ဖြေရှင်းမှာမဟုတ်ပါဘူး။ တချို့ App တွေကတော့ ဖြေရှင်းရာမှာအကူအညီပေးပါတယ်။ အခုပဲ Download ဆွဲပါ။ Useful apps 1. ဖုန်း screen တွေရဲ့ blue light ကိုဖယ်ပေးပြီး မျက်စိထိခိုက်မှုနည်းစေမယ့် Flux App ကို Download ဆွဲပြီး သုံးပါ။

  1. ဖုန်းကို အကျိုးရှိရှိသုံးအောင် ကိုယ့်ရဲ့အမူအကျင့်တွေကို လေ့လာပြီး ပြောင်းလဲအောင်ကူညီပေးမယ့် Moment App ကိုအသုံးပြုပါ

  2. Facebook​ Newsfeed​ မှာ စိတ်ရှုပ်စေတာတွေဖယ်ဖို့ ( For Chrome)​ Newsfeed Eradicator ကိုသုံးပါ

  3. ကိုယ့်ရည်မှန်းချက်တွေကို အမြဲအာရုံစိုက်နေစေဖို့ Flipd App ကိုသုံးပါ

  4. စိတ်ကြည်လင်အောင်နေစေဖို့ အထောက်အကူပြုတဲ့ Insight Timer App ကိုအသုံးပြုပါ

4. Online ပေါ်မှာ ကိုယ့်ကိုမကျေမနပ်ဖြစ်စေတဲ့ အရာတွေကို အမြစ်ပြတ်ရှင်းလင်းပါ။

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ Click တစ်ချက်ဟာ ကောင်းသည်ဖြစ်စေ၊ ဆိုးသည်ဖြစ်စေ ( Angry/Like/Love reacts...)​ Vote ပေးတာနဲ့အတူတူပါပဲ။ ကိုယ့်ကို စိတ်ရှူပ်ပြီး မကျေမနပ်ဖြစ်စေတဲ့အရာတွေကို ဘာ react မှမပေးဘဲ ရှောင်ရှားပါ။ သူတို့ရဲ့ ထောင်ချောက်မှာမမိပါစေနဲ့။ No polarization​ 1. ကိုယ့်ကို မကျေမနပ်ဖြစ်စေတဲ့၊ ဒေါသထွက်စေတဲ့၊ အငြင်းပွားစေတဲ့ Facebook​ Groups တွေကို Unfollow လုပ်ပစ်ပါ။

  1. နိုင်ငံရေးအစွန်းရောက် အကြောင်းအရာတွေဖော်ပြတဲ့ Page တွေ၊ အငြင်းပွားစေတဲ့ Page တွေကို အခုပဲ Unfollow လုပ်ပစ်ပါ

  2. iunfollow ကိုသုံးပြီး ကိုယ့်ရဲ့ Twitter​ အကောင့်က ကိုယ့်ကိုစိတ်တို၊ စိတ်ရှုပ်စေပြီး သတင်းအမှားတွေဖြန့်တဲ့ bots တွေ၊ accounts​တွေကို unfollow လုပ်ပါ။

5. ကိုယ်နဲ့မတူတဲ့ အမြင်ရှိနေတဲ့သူတွေကို လက်ခံနိုင်ဖို့ကြိုးစားပါ။

Follow your inner voice

6. ကိုယ်ချင်းစာတရားထားပြီး သူတို့ကိုလက်ခံနားလည်ဖို့ ကြိုးစားပါ။

social media တွေဟာ လူတွေကိုအမုန်းတွေ၊ ဒေါသဖြစ်စေတဲ့စာတွေ ပုံတွေနဲ့ ပိုပြီးပိုက်ဆံရပါတယ်။ အမုန်းများစေတဲ့စာတွေ၊ video တွေဟာ လူတွေကိုပိုပြီး သုံးစေလို့ပါ။ Private message 1. ကိုယ်နဲ့အမြင်မတူတဲ့သူတစ်ယောက်ကို ဒေါသထွက်ပြီး ငြင်းခုန်ဖို့မကြိုးစားဘဲ သူတို့ရဲ့ အမြင်တွေကို နားလည်လက်ခံဖို့စိတ်ရင်းနဲ့မေးတဲ့ Private Message တစ်ခုပို့ပါ။ လူသားဆန်တဲ့စိတ်ကလေးမွေးဖို့ကြိုးစားပါ။

  1. ကျွန်တော်​တို့လူတွေအချင်းချင်း အမုန်းပွားဖို့ နောက်ကွယ်မှာ လူတွေ ထိန်းချုပ်နေတယ်ဆိုတာ အမြဲသတိထားပါ။

7. အကန့်အသတ်နဲ့သုံးပါ

ကျွန်တော်တို့ဟာ အိပ်ယာနိုးကတည်းက ဖုန်းတွေ၊ computer​ တွေအသုံးပြုကြပါတယ်။ တစ်ခါတစ်လေ ရေချိုးခန်းထဲမှာတောင် အသုံးပြုကြပါတယ်။ Alarm 1. မနက်ခင်းနဲ့ ညနေခင်းမှာ လုံးဝအသုံးမပြုမယ့် အချိန်အကန့်အသတ်တစ်ခုသတ်မှတ်ထားပါ။

  1. မိသားစုနဲ့ညစာစားချိန်မှာဖုန်းမသုံးပါနဲ့။ ညစာစားရင်း ပထမဆုံးဖုန်းကိုင်တဲ့သူ ပန်းကန်ဆေးရမယ့်ဂိမ်းတစ်ခု နေ့တိုင်းကစားပါ။

  2. ညအိပ်ခါနီးမှာ အိမ်ကဖုန်းတွေအားလုံးကို စုပြီး အိပ်ယာနဲ့ဝေးတဲ့ တစ်နေရာမှာ အားသွင်းပေးထားပါ။

  3. ဖုန်းနဲ့ Alarm မလုပ်ဘဲ သီးသန့် alarm နာရီတစ်လုံး ဝယ်ထားပါ။

8. တစ်ပတ်မှာ တစ်ရက် လုံးဝမသုံးဘဲနေပါ။

တစ်ပတ်မှာ တစ်ရက် ဖုန်းရော၊ social media တွေကိုရောလုံးဝ မသုံးပါနဲ့။ ဒါကိုသာ လူတိုင်းလုပ်မယ်ဆိုရင် Social Media တွေရဲ့အသုံးပြုနှုန်း 15% တောင်လျော့ကျသွားပြီး နည်းပညာ​ကုမ္ပဏီ​တွေကို သိသိသာသာတွန်းလှန်နိုင်ပါတယ်။ Full One Day Off 1. ရက်တစ်ရက်ရွေးပြီး အဲ့နေ့မှာ ဖုန်းလုံးဝမသုံးဘဲနေမှာဖြစ်ကြောင်း သူငယ်ချင်းတွေနဲ့မိသားစုဝင်တွေကို ပြောပြထားပါ။ သူတို့ကိုလည်း အဲ့နေ့မှာ ဖုန်းမသုံးဖို့ တိုက်တွန်းပါ။

9. အကောင်းကိုပဲ ရွေးပြီးမှတ်ထားပါ။

လူကိုးယောက်က သင့်ကို အကောင်းမြင်ပြီးပေးထားတဲ့ comment တွေနဲ့ အပြစ်ပြောထားတဲ့ Comment တစ်ခုဆိုရင် ဘယ်ဟာကို အာရုံပိုစိုက်မိမလဲ။ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ ဦးနှောက်တွေဟာ အဆိုးကိုကွက်ပြီးမြင်တတ်ကြပါတယ်။ 1. အကောင်းမြင်ပြီးပေးထားတဲ့ comments တွေ၊ message တွေကို screenshot ရိုက်ပြီး သိမ်းထားပါ။ ကျန်တဲ့အရာတွေကိုမေ့ပစ်ပါ။

  1. ကိုယ့်ရဲ့ ချစ်ခြင်းမေတ္တာကို မျှဝေပါ။ ကိုယ့်ရဲ့သူငယ်ချင်းတွေကို Tribute ဒါမှမဟုတ်၊ Montage သုံးပြီး Special Video လေးပို့ပါ။

Social Media Platforms​ တွေနဲ့ နည်းပညာတွေရဲ့ စီးပွားရှာမှုပုံစံတွေကြောင့် ဖြစ်လာတဲ့ အန္တရာယ်​များ ကိုဖတ်ပါ

______________________

အောက်မှာပြထားတဲ့ အချက်တွေဟာ မကောင်းမြင်စိတ်နဲ့ရေးထားတဲ့အရာတွေမဟုတ်ဘဲ သုတေသနပေါင်းများစွာ၊ စမ်းသပ်ချက်ပေါင်းများစွာအပါအဝင် သက်သေအထောက်အထားများစွာနဲ့ ဖော်ပြထားတဲ့ အမှန်တရားတွေဖြစ်တယ်ဆိုတာ အရင်ဆုံးသိစေချင်ပါတယ်။

  • သတင်းအမှားနှင့် အစွန်းရောက်အယူအဆများ

    • ဘာကြောင့်အရေးကြီးတာလဲ။သတင်းအမှားနဲ့ အယူအဆအမှားများကြောင့် ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ အမှန်နားလည်နိုင်စွမ်း​ကို လျော့ကျစေပြီး ရာသီဥတုဖောက်ပြန်မှု၊ Covid-19 လိုမျိုး ကြီးမားတဲ့စိန်ခေါ်မှုတွေကို ဖြေရှင်းရာမှာ အသိမှား၊ အမြင်မှားပြီး လုပ်ရပ်မှားယွင်းစေပါတယ်။

    • သက်သေအထောက်အထားများ

    • 2016 တုန်းက Facebook ရဲ့ Presentation​ တစ်ခုမှာပြောချက်အရ အစွန်းရောက်ယူဆသူတွေရှိတဲ့ Facebook​ Groups တွေရဲ့ 64% ဟာ Facebook ရဲ့ recommendation​ system ( မိမိရဲ့အကြိုက်ကိုလိုက်ပြီး ကြိုက်နိုင်ချေရှိတဲ့အရာတွေကိုဖော်ပြပေးတဲ့စနစ်)​ ကြောင့်ဖြစ်လာတယ်လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။ Facebook​ လို social media တွေဟာ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ ကိုယ်ရည်ကိုယ်သွေး၊ အမူအကျင့်၊ စိတ်နေစိတ်ထားတွေကို Algorithm​s (ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိပြုလုပ်ထားသော အလိုအလျောက်ရှာဖွေစနစ်)​ တွေနဲ့ တစ်ချိန်လုံးလေ့လာနေပါတယ်။ ပြီးရင် ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ စိတ်နေစိတ်ထားတွေအပေါ်မူတည်ပြီး ကြိုက်နိုင်လောက်တဲ့ စာတွေ၊ ပုံတွေ၊ Group တွေကိုပြပါတယ်။ အဲ့ဒီအခါ IS စစ်သွေးကြွတွေကောင်းတယ်လို့ယူဆတဲ့ Groups တွေလိုမျိုး အစွန်းရောက်ယူဆတဲ့သူတွေ စုမိသွားပါတယ်။ ဝမ်းနည်းစရာကောင်းတာက Facebook​ ဟာ ဒီအချက်တွေကို လျစ်လျူရှုထားတယ်လို့ Wall Street Journal က ပြောပါတယ်။ 2018 တုန်းကလည်း Facebook​ ရဲ့ Manager တစ်ယောက်က Facebook ဟာ လူမှုဘဝတိုးတက်ဖို့ထက် လူတစ်ယောက်ချင်းစီကိုပဲပိုင်ဆိုင်ဖို့ကြိုးစားနေပြီ လို့ဖွင့်ပြောခဲ့ပါတယ်။

      https://www.wsj.com/articles/facebook-knows-it-encourages-division-top-executives-nixed-solutions-11590507499?mod=hp_lead_pos5)
    • သတင်းအမှားတွေဟာ သတင်းအမှန်တွေထက် 6ဆ ပိုမြန်ပါတယ်။မြန်မာနိုင်ငံမှာ Covid စဖြစ်တဲ့ကာလမှာ တမာရွက်စားရင်ပျောက်တယ်ဆိုတဲ့သတင်းဟာ ဝက်ဝက်ကွဲပျံ့နှံ့ခဲ့ပြီး တမာရွက်စျေးတွေပါတက်တဲ့အထိဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ဒီလို သတင်းအမှားတွေဟာ နေ့စဥ်နေ့တိုင်းလိုလို ပျံ့နှံ့နေတာပါ။ ယုံကြည်မိသူတွေဟာ သိပ်ကိုအန္တရာယ်များပါတယ်။ သတင်းအမှားတွေ ဘာကြောင့်ပိုမြန်ရသလဲဆိုရင် ကျွန်တော်​တို့ရဲ့စိတ်ကို ပိုပြီးလှုပ်ခတ်စေလို့ပါ။ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ စိတ်ကိုဒေါသဖြစ်စေတာမျိုး၊ အံ့သြသွားစေတာမျိုးတွေပါ။ ဒါ​ကြောင့်​လူတွေဟာ ပိုပြီး မျှဝေကြပါတယ်တဲ့။ တစ်ခါတစ်လေမှာ သတင်းအမှားတွေဖြစ်ကြောင်း အချက်အလက်နဲ့တိုက်စစ်ပေးထားတာတောင် မြင်ပါများရင် ယုံကြည်သွားကြကြောင်း တွေ့လာရပါတယ်။

      https://science.sciencemag.org/content/359/6380/1146.full)###### https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2958246)
    • စစ်တမ်း​တစ်ခုအရ Corona Virus အကြောင်း Twitter​ မှာ တင်တဲ့ ပို့စ်အားလုံးရဲ့ 45% ဟာ သတင်းအမှားဖြန့်တဲ့ bot ( Facebook​ Page သဘောမျိုးပါ)​ တွေရဲ့ပို့စ်တွေပါ။ January​ လမှစတင်ပြီး ပို့စ်ပေါင်း သန်း 200 ရှိခဲ့ပြီး ဆေးရုံတွေမှာ လူရုပ်တွေပဲရှိနေတယ် ဆိုတဲ့သတင်းအမှားတွေတောင် ပျံ့နှံ့ခဲ့ပါတယ်။

      https://www.kpbs.org/news/2020/may/20/researchers-nearly-half-of-accounts-tweeting/)
    • သုတေသနပညာရှင်တွရဲ့အဆိုအရ လူတွေဟာ မှန်ကန်တာထက် လူကြိုက်များရေပန်းစားတဲ့သတင်းတွေကို ပိုမို share ကြကြောင်း ပြောပါတယ်။ Facebook​အပါအဝင် နာမည်ကြီး social media တွေဟာ သတင်းအမှားနဲ့အမှန်ကိုမခွဲခြားတတ်ပါဘူး။သတင်းအမှားဖန်တီးသူရဲ့စိတ်ကြိုက် လူတွေအများကြီးကိုပြသလို့ရပြီး အချိန်တော်တော်ကြာရှိနေတတ်တဲ့အတွက် အန္တရာယ်သိပ်များပါတယ်။

      https://theconversation.com/social-media-fuels-wave-of-coronavirus-misinformation-as-users-focus-on-popularity-not-accuracy-135179)
    • အယူအဆမှားယွင်းနေတဲ့ Video တစ်ခု၊ ဝါဒဖြန့်တဲ့ video တစ်ခုကို 2 မိနစ်ကြည့်မိရင် လူတစ်ယောက်​ဟာ လူလူချင်း ရိုင်းပင်းကူညီတတ်တဲ့စိတ်၊ လူမှုရေးစိတ်ဓါတ်ကောင်းတွေ သိသိသာသာ​နည်းသွားပါတယ်။ သိပ္ပံနည်းကျစမ်းသပ်ထားတဲ့အချက်အလက်တွေကိုတောင် မယုံတော့ပါဘူးတဲ့။

      https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0191886915005024)
    • ဒေါသစိတ်ဟာ Social Media ပေါ်မှာ အမြန်ဆုံးပျံ့နှံ့ပါတယ်။ အခြားလူကိုဖိနှိပ်၊ ဆဲဆိုရမ်းကားပြီး သရော်တင်ထားတဲ့စာတွေဖတ်ပါများလာရင် မကောင်း​မြင်​စိတ်တွေများလာပြီး ကိုယ်ကိုယ်တိုင် အဲ့လိုအမူအကျင့်ကူးစက်သွားကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ ကိုယ့် friends list ထဲမှာ ဒီလိုလူတွေပါနေရင် Unfollow/Unfriend လုပ်လိုက်ဖို့အကြံပေးချင်ပါတယ်။

      https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371%2Fjournal.pone.0110184)
    • လူတွေရဲ့ ကိုယ်ကျင့်တရားကိုဆန့်ကျင်ရေးသားထားတဲ့စကားလုံးတစ်လုံး၊ ရိုင်းပြတဲ့စကားလုံးလေးတစ်လုံးဟာ Share တဲ့လူအရေအတွက်ကို 17% တိုးစေပါတယ်။ ဒါကြောင့်​ ဒီလိုမျိုး Post​ တွေမှာဆိုရင် Like,​Share တွေများစွာရနေတတ်ပါတယ်။

      https://www.pnas.org/content/114/28/7313)
  • မှတ်ဉာဏ်နှင့် အာရုံစိုက်နိုင်စွမ်းလျော့ကျမှု

    • ဘာကြောင့်အရေးကြီးတာလဲ။ လူတစ်ယောက်ချင်းစီကို အသေးစိတ်ပစ်မှတ်ထားလို့ရတဲ့ Social Media တွေမှာ စိတ်အနှောက်အယှက်ဖြစ်စရာတွေ၊ အာရုံလွဲသွားစေတဲ့စာတွေ၊ ပုံတွေ များစွာဖော်ပြပါတယ်။ ဒါကြောင့်​ လူတွေရဲ့ စဥ်းစားဆင်ခြင်နိုင်စွမ်း၊ အာရုံစိုက်နိုင်မှုနဲ့ ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းတွေကို လျော့ကျသွားစေပြီး ပြင်ပကမ္ဘာနဲ့အဆက်ပြတ်သွားစေပါတယ်။

    • သက်သေအထောက်အထားများ

    • လေ့လာမှုတစ်ခုအရ ဖုန်း၊ Tablet၊ computer မှာပေါ်တဲ့ စာတွေ၊ ပုံတွေ၊ video တွေရဲ့ 75% ကို တစ်မိနစ်ထက်ပို အာရုံမစိုက်နိုင်ကြပါဘူး။ နောက်ပြီး လူတွေဟာ 19 စက္ကန့်တိုင်းမှာ စာ၊ ပုံ၊ video တွေကို ကူးပြောင်းကြည့်ရှုနေတတ်ပါတယ်။ နောက်ထပ်စမ်းသပ်မှုတစ်ခုမှာတော့ အစမ်းသပ်ခံလူတွေဟာ စာ၊ ပုံ၊ video တစ်ခုကနေတစ်ခု ကူးပြောင်းတဲ့ကြားကာလမှာ စိတ်ခံစားမှုမြင့်တက်သွားကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ ဒါဟာ ကျွန်တော်​တို့ကြိုက်သည်ဖြစ်စေ၊ မကြိုက်သည်ဖြစ်စေ အမြဲတမ်းဆက်ကြည့်နေချင်တဲ့စိတ်ဖြစ်စေပါတယ်။

      https://academic.oup.com/joc/article-abstract/64/1/167/4085996?redirectedFrom=fulltext)
    • ဖုန်းတစ်လုံးဟာပိတ်ထားသည်ဖြစ်စေ၊ ဖွင့်ထားသည်ဖြစ်စေ အနီးနားမှာရှိနေရင် အဲ့ဒီဖုန်းဆီကိုပဲစိတ်ရောက်နေတတ်ပါတယ်။ အရွယ်ရောက်သူ ရောပေါင်းများစွာပါဝင်တဲ့စမ်းသပ်ချက်တစ်ခုအရ လူတွေကဟာ ဖုန်းကိုပိတ်ပြီး ရှေ့စားပွဲပေါ်တင်ထားရင်တောင် မှတ်ဉာဏ်စွမ်းရည်နဲ့ အာရုံစိုက်နိုင်စွမ်းကို လျော့ကျသွားကြောင်းတွေ့ရပြီး ဖုန်းကို တခြားအခန်းမှာပိတ်ပြီး ထားလိုက်ရင်တော့ မှတ်ဉာဏ်စွမ်းရည်နဲ့ ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းတွေ ပြန်တိုးတက်လာကြောင်း တွေ့ရပါတယ်။ နောက်ထပ်သိရတာက ဖုန်းအရမ်းစွဲတယ် လို့ ဝန်ခံတဲ့သူတွေဟာ ဖုန်းကိုတခြားအခန်းမှာပိတ်ပြီး​ ထားလိုက်ရင် မထင်မှတ်လောက်အောင် မှတ်ဉာဏ်စွမ်းရည်နဲ့​ ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းတွေ​ တိုးတက်လာတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ( Hope you're smartphone-addictive and have an another room.... just kidding.... :D)​ သုတေသနပညာရှင်တွေရဲ့အဆိုအရ smartphone တွေဟာ ပြင်းထန်တဲ့လှုံဆော်မှုတွေရှိကြောင်း၊ လျစ်လျူရှုဖို့ကြိုးစားရင်တောင် ကိုယ့်အနီးအနားမှာရှိရင် အာရုံ​မစိုက်နိုင်တော့ကြောင်းပြောပါတယ်။

      https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/691462)
    • အမေရိကန်နိုင်ငံသားတွေဟာ သုံးလက်စ ဖုန်းကိုပိတ်ပြီး ပြန်အာရုံစိုက်နိုင်ဖို့အတွက် တစ်ရက်မှာ အချိန်တစ်နာရီယူရပါတယ်။ ဒါဟာ တစ်နှစ်မှာ သီတင်းပတ်(5)ပတ်တောင်ရှိပါတယ်။

      https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/691462)
    • Computer screen ရှေ့မှာအလုပ်လုပ်တဲ့သူတွေဟာ စက္ကန့် 40 ပဲအာရုံစိုက်နိုင်ပါတယ်။

      https://affect.media.mit.edu/publications.php)
    • သုတေသနများစွာရဲ့ ရလာဒ်အရ media channels​တစ်ခုမှတစ်ခု (social media platform တစ်ခုမှတစ်ခု/app တစ်ခုမှတစ်ခု)​ ကူးပြောင်းမှုများလေလေ လက်ရှိအလုပ်လုပ်နေတဲ့ ရေတိုမှတ်ဉာဏ်နဲ့ ရေရှည်မှတ်ဉာဏ်ကိုပါ ထိခိုက်စေပါတယ်။

      https://www.pnas.org/content/115/40/9889)
    • ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာကျန်းမာရေး

    • လူတွေပိုပိုသုံးလာအောင် တစ်နေ့ထက်တစ်နေ့ကြိုးစားလာတဲ့ နည်းပညာ company ကြီးတွေကြောင့် လူတွေဟာ အားတိုင်းဖုန်းကြည့်တာမျိုးတွေဟာ သာမာန်အကျင့်တစ်ခုလိုဖြစ်ပါတယ်။ ဖုန်း၊ ကွန်ပျူတာတွေရဲ့ screen တွေနဲ့ ထိတွေ့မှုများတာ၊ အသုံးပြုမှုများလာတာဟာ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ အမူအကျင့်​တွေ၊ သဘောထားတွေကိုပါ ပြောင်းလဲပစ်နိုင်ပြီး စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာရော ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာမှာပါ သက်ရောက်မှုတွေရှိလာပါတယ်။

    • သက်သေအထောက်အထားများ

    • Facebook ပေါ်မှာ အရက်နဲ့သက်ဆိုင်တဲ့ Post တွေတင်ခြင်းဟာ အပြင်မှာလည်း အရက်သောက်ခြင်းကိုပိုမိုအားပေးကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ သုတေသနတွေအရ ကောလိပ်ကျောင်းသားရာပေါင်းများစွာကိုလေ့လာတဲ့အခါ အရက်နဲ့သက်ဆိုင်တဲ့​ Post တွေပိုတင်လေလေ အရက်ပိုသောက်တဲ့သူတွေနဲ့ပိုပေါင်းလာတတ်လေလေဖြစ်ပြီး လပေါင်းအနည်းငယ်အတွင်းမှာ သူတို့ပါ ပိုသောက်တတ်လာကြောင်း ပြောပါတယ်။

      https://www.liebertpub.com/doi/10.1089/cyber.2018.0246)
    • အသက်​ (18) မှ (44) နှစ်အတွင်းလူတွေရဲ့ 30% ဟာ Facebook ကို (2) နာရီအတွင်းမစစ်မိရင် စိတ်ပူလာကြတယ်လို့ လေ့လာတွေ့ရှိရပါတယ်။ 31% ဟာဆိုရင် ယာဥ်မောင်းရင်း စစ်ဆေးနေတတ်ပြီး 16% ကတော့ ကိုယ့် Partner နဲ့ ကြင်နာနေချိန်တောင် စစ်ဆေးနေမှ ကျေနပ်နေတတ်တယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။

      https://honestdata.com/facebook-addiction)
    • Facebook​ ကိုပိုစွဲလန်းလေလေ ဦးနှောက်​ထုထည်ပိုကျုံ့သွားလေလေ ဖြစ်ပါတယ်။ Facebook​ စွဲလန်းနေသူတွေရဲ့ ဦးနှောက်တွေကို စကန်ဖတ်ပြီးစစ်ဆေးတဲ့အခါ Amygdala ဆိုတဲ့ မီးခိုးရောင်နေရာလေးဟာ သိသိသာသာ​ ကျုံ့သွားတယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။ ဒီလိုအဖြစ်မျိုးဟာ ကိုကင်းစွဲလို့ ဦးနှောက်ဆဲလ်တွေ သေဆုံးသွားတာမျိုးနဲ့ တူပါတယ်တဲ့။

      https://www.nature.com/articles/srep45064)
    • Facebook​ တစ်လမသုံးဘဲနေလိုက်တာဟာ စိတ်ကျန်းမာရေး၊ စိတ်အခြေအနေကို သိသိသာသာတိုးတက်သွားစေပါတယ်။ တစ်နေ့ကို Facebook​ တစ်နာရီနဲ့အထက် အသုံးပြုတဲ့ လူပေါင်း (1600) ကို Facebook​ account တစ်လ deactivate လုပ်ခိုင်းရာမှာ အထီးကျန်ဆန်လျော့ကျသွားပြီး ပိုပျော်ရွှင်လာတယ်လို့တွေ့ရပါတယ်။ နောက်​ပြီး နိုင်ငံရေးအမြင်အစွန်းရောက်မှုကိုလည်း သိသိသာသာ လျော့သွားစေပါတယ်။

      https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/aer.20190658)
    • Instagram​ ပေါ်မှာပိုပြီးအချိန်ဖြုန်းလေလေ အစားစားမှုပုံမမှန်ဖြစ်လေပါပဲ။ လေ့လာချက်တွေအရ အခြား social​ media​ platforms​ တွေမှာတော့ ဒီလိုဖြစ်တာ မတွေ့ရဘူးလို့ပြောပါတယ်။ ဆယ်လီတွေတင်တဲ့ နဂိုထက်ပိုလှအောင်ပြင်ထားတဲ့အစားအသောက်တွေဟာ follower တွေအပေါ်သက်ရောက်မှုများစွာရှိကြောင်းနဲ့ follower တွေဟာ ဒီလိုပုံတွေကို အချိန်တော်တော်ကြာ မှတ်မိနေတတ်တယ်လို့ သိပ္ပံပညာ​ရှင်တွေကပြောပါတယ်။ Orthorexia Nervosa (စားချင်စရာကောင်းအောင် အလွန်အမင်းပြင်ဆင်ထားတဲ့ အစားအသောက်တွေကို စွဲလန်းပြီး ပုံမှန်စားနေကျ အစားအသောက်တွေကို မကြိုက်တော့ဘဲ အစားနည်းလွန်းသွားတဲ့ရောဂါ)​ဖြစ်လာကြတယ် လို့ပြောပအတယ်။ Instagram ရဲ့ အလိုအလျောက် recommendation​ လုပ်တဲ့စနစ်ကြောင့် ဒီရောဂါဖြစ်နေတဲ့သူတွေဟာ သံသရာလည်နေတတ်တယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။

      https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28251592/)
    • Instagram​ ပေါ်က ဆယ်လီတစ်ယောက်ရတဲ့ Like အရေအတွက်ဟာ follower တွေရဲ့ကိုယ့်ကိုယ်ကိုမြင်တဲ့အမြင်ကို ပြောင်းလဲပစ်ပါတယ်။ စမ်းငပ်ချက်တစ်ခုအရ အမျိုးသမီးတွေရဲ့ ကိုယ့်မျက်နှာကို ကြိုက်တဲ့နှုန်းဟာ ဆယ်လီတစ်ယောက်ရဲ့ Like အရေအတွက်​အတိုင်း ကျဆင်းသွားကြတယ်လို့ လေ့လာ​တွေ့ရှိရပါတယ်။ Instagram​ မှာ သုံးစွဲ​သူ 1 ဘီလျံ​(သန်းတစ်ထောင်)​ရှိပြီး တချို့ ဆယ်လီတွေဟာ follower သန်း 150 လောက်ရှိတဲ့အတွက် လွှမ်းမိုးမှုဟာ တော်တော်လေးကိုကြီးပါတယ်။

      https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1740144518301360)
    • Social Media မှာ ကြည့်ကောင်းဖို့အတွက် Plastic Surgery လုပ်တဲ့အရေအတွက်ဟာ 3 နှစ်ကျာ်ကာလအတွင်း တော်တော်လေးမြင့်တက်ခဲ့ပါတယ်။ surgery လုပ်တဲ့သူတွေရဲ့ 16% ပဲရှိခဲ့ရာကနေ 2019 မှာ 55% အထိရှိလာခဲ့ပါတယ်။Social Media တွေမှာ ကိုယ့်​မျက်နှာကို effect ထည့်ပြုပြင်ထားတဲ့မျက်နှာအတိုင်း လိုချင်တဲ့သူတွေ ပိုပိုများလာတယ်လို့ ဆရာဝန်တွေကပြောပါတယ်။ ဒါကို Body Rand​rphic Disorder (တစ်နည်း Snapchat Dysmorphia)​လို့ခေါ်ပါတယ်။

      https://www.liebertpub.com/full/doi/10.1001/jamafacial.2018.0486)
    • လူမှုဆက်ဆံရေး

    • social​ networks တွေဟာ ဝေးနေတဲ့လူတွေကို ဆက်သွယ်ပေးဖို့ရည်ရွယ်ခဲ့ပေမယ့် ကိုယ့်ရှေ့မှာရှိတဲ့လူတွေကို လျစ်လျူရှုသွားစေပါတယ်။ တကယ်တမ်းတော့ social media ပိုသုံးလေလေ တစ်ကိုယ်တည်းဖြစ်လေလေပါပဲ။

    • သက်သေအထောက်အထားများ

    • လူနှစ်ယောက်ရှိနေတဲ့စကားဝိုင်းတစ်ခုမှာ ဖုန်းတစ်လုံးကိုမသုံးဘဲရှိနေရင်တောင် စကားဝိုင်းကို အနှောက်အယှက်ပေးပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကြင်နာပေးတတ်တဲ့စိတ်၊ တစ်ဦးပေါ်တစ်ဦးယုံကြည်မှုနဲ့ စိတ်ချင်းနီးတယ်လို့ခံစားရတာတွေ လျော့နည်း​သွားပါတယ်။ စမ်းသပ်ချက်တွေအရ လူစိမ်းနှစ်ယောက်ဟာ ဖုန်းတစ်လုံးဘေးမှာရှိနေရင် တစ်ယောက်စိတ်တစ်ယောက်သိဖို့ကြိုးစားတာ သိသိသာသာ လျော့နည်းသွားပါတယ်။

      https://www.liebertpub.com/full/doi/10.1001/jamafacial.2018.0486)
    • 50%သော မိဘတွေက ဖုန်းတွေဟာ မိသားစုနဲ့တူတူရှိချိန်တွေကို တစ်နေ့မှာ 3 ခါထက်မနည်းနှောက်ယှက်တယ်လို့ပြောပါတယ်။

      https://srcd.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/cdev.12822)
    • Siri,​ Google Assistant လိုမျိုး AI တွေကို လူတစ်ယောက်လို ပြုမူဆက်ဆံလေလေ ကိုယ့်ရဲ့ဘေးကလူတွေကို ကောင်းကောင်းမဆက်ဆံတော့လေပဲ လို့တွေ့ရပါတယ်။

      https://www.apa.org/members/your-focus/science/technology-mind-and-society-conference/index)
    • 14 နှစ်အောက်ကလေးငယ်တွေဟာ မိသားစုနဲ့တူတူရှိတဲ့အချိန်ရဲ့ နှစ်ဆကို ဖုန်းတွေ၊ computer တွေသုံးရင်းနဲ့ ဖြတ်သန်းပါတယ်။

      https://www.telegraph.co.uk/news/2019/02/07/children-spend-twice-long-smartphones-talking-parents/)
    • အမေရိကမှာရှိတဲ့လူတွေရဲ့ 50% က သူတို့ရဲ့ ချစ်သူ၊ လင်၊ မယား၊ Partner တွေဟာ သူတို့စကားပြောဖို့ကြိုးစားတိုင်းဖုန်း၊ Tablet၊ computer တွေကြောင့် ဖယ်ကြဥ်ခံနေရတယ်လို့ ဖွင့်ဟလာပါတယ်။

      https://www.pewresearch.org/internet/2020/05/08/dating-and-relationships-in-the-digital-age/)
    • ဆဲလ်ဖုန်းအသုံးပြုသူတွေရဲ့ 89% ဟာ သူငယ်ချင်းကြား၊ မင်္ဂလာဆောင်လိုမျိုး လူမှုရေးပွဲတွေကြားမှာတောင် ဆိုရှယ်မီဒီယာအသုံးပြုတယ်လို့ ဝန်ခံလာပါတယ်။ 34% က ဘာတက်လာမလဲဆိုပြီး စစ်ဆေးနေကြပါတယ်။ 82% ကတာ့ မက်ဆေ့ချ်တွေဖတ်နေတတ်ပြီး 75%ကတော့ စာပါပြန်နေကြတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

      https://www.pewresearch.org/internet/2015/08/26/americans-views-on-mobile-etiquette/)
    • Facebook​ ပေါ်ပုံတင်ဖို့ ဓါတ်ပုံရိုက်နေတဲ့သူတွေဟာ သာမာန်သိမ်းထားဖို့အတွက်ပဲရိုက်တဲ့သူတွေထက် ပျော်ပါးတာနည်းသလို အပေါင်းအသင်းတွေနဲ့လည်းအချိန်သိပ်မဖြုန်းကြကြောင်း တွေ့ရပါတယ်။ အသေးစိတ်ကျတဲ့စစ်တမ်းတစ်ခုမှာတော့ Social Media ပေါ်ပုံတင်ဖို့ ပုံရိုက်နေသူတွေဟာ သူတို့ကိုယ်သူတို့ပဲ ဂရုစိုက်နေတတ်ပြီး တခြားသူတွေနဲ့ဆက်ဆံတာနည်းသွားတာ ဖြစ်တယ် လို့ သိရပါတယ်။

      https://academic.oup.com/jcr/article/44/6/1220/4627834)
    • ကလေးနဲ့ချော့မြူနေချိန်၊ ကစားနေချိန်မှာ မိဘကဖုန်း၊ ကွန်ပျူတာ သုံးနေရင် ကလေးငယ်ဟာစိတ်ဓါတ်ကျသွားကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ မွေးဖွားခါစ ကလေးနဲ့မိခင်တွေ အယောက်(50)ကိုလေ့လာတဲ့အခါ မိခင်တစ်ယောက်က ဖုန်းကို (2)မိနစ်ကြည့်မိရင်တောင် ကလေးဟာ ကစားချင်စိတ်နည်းသွားပြီးအကောင်းမြင်စိတ်နည်းသွားတယ် လို့ အဖြေထွက်လာပါတယ်။

      https://www.researchgate.net/publication/318503415_Digital_Disruption_Maternal_mobile_device_use_and_child_social-emotional_functioning)
    • လူတွေဟာ သူတို့နဲ့မတူတဲ့နိုင်ငံရေးအမြင်ရှိသူတွေနဲ့ အပြင်မှာငြင်းခုန်ကြတဲ့အခါ တစ်ဖက်ကလူကို ဉာဏ်ရှိပြီး နွေးထွေးတယ်လို့ ပြောကြပြီး စာနဲ့ချရေးထားတဲ့အမြင်ကွဲပြားမှုကိုဆိုရင် အဆိုးဘက်ရောက်ပြီး နားလည်မှုမရှိတော့ကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ ဒါဟာ ဘာကြောင့်​လဲဆိုရင် အပြင်မှာငြင်းခုန်ကြတဲ့အခါ လူမှုရေးအရစိတ်ကိုထိန်းသိမ်းဆင်ခြင်တာမျိုးရှိပေမယ့် social media ပေါ်မှာ စာနဲ့ရေးပြီးငြင်းခုန်တဲ့အခါ အဆိုးဘက်ပြောဆိုဖို့ ပိုလွယ်ကူကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။

      https://julianaschroeder.com/publications/)
    • ကျွန်တော်​တို့ဟာ ဖုန်းကိုအာရုံစိုက်ပြီးသုံးစွဲတဲ့အခါ အရေးကြီးတာတွေကို သတိမပြုမိတော့ပါဘူး။ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုရဲ့ အများပြည်သူသုံးပို့ဆောင်ရေးယာဥ်(ရထား/ကား)​ပေါ်က လုံခြုံရေးကင်မရာတွေအရ သေနတ်သမားတစ်ယောက်ဟာ လူတွေဖုန်းသုံးနေတဲ့အချိန်အတွင်း လူတစ်ယောက်ကိုသတ်သွားရင်တောင် သတိမပြုမိကြဘူးလို့ တွေ့ရပါတယ်။

      https://www.huffpost.com/entry/san-francisco-train-shooting_n_4066930)
    • နိုင်ငံရေးနဲ့ရွေးကောက်ပွဲတွေအပေါ်သက်ရောက်မှု

    • Social Media Platforms​ တွေဟာ သတင်းတွေ၊ စာတွေကို လူစိတ်ဝင်စားမှုအများဆုံးဖြစ်အောင်လုပ်နိုင်တဲ့ အရာတွေပါ။နောက်ပြီး ဘယ်ဟာကသတင်းအမှန်လဲဆိုတာ မခွဲခြားတတ်ပါဘူး။ social media တွေဟာ တစ်ကမ္ဘာလုံးက အသုံးပြုသူတစ်ယောက်ချင်းစီကို ပစ်မှတ်ထားလို့ရတဲ့ လက်နက်တွေပါပဲ။

    • သက်သေအထောက်အထားများ

    • ဒေါ်နယ်ထရမ့်အနိုင်ရခဲ့တဲ့ 2016 အမေရိကန်​ ရွေးကောက်ပွဲမတိုင်ခင်က တင်ခဲ့တဲ့ သတင်းအမှားတွေ၊ ဝါဒဖြန့်မှုတွေဟာ လူဖတ်အများဆုံး သတင်းတွေအဖြစ် (2)နှစ်ကြာ ရပ်တည်နိုင်ပါတယ်။ သတင်းအမှားတွေဟာ ရေရှည်ရပ်တည်နေကြပြီး သက်ရောက်မှုများစွာရှိပါတယ်။

      https://knightfoundation.org/reports/disinformation-fake-news-and-influence-campaigns-on-twitter/)
    • 2016 အမေရိကန်​ရွေးကောက်ပွဲမတိုင်ခင် 3 လအတွင်းမှာ လူတွေက Facebook​ ပေါ်မှာ သတင်းအမှန်တွေထက် သတင်းအမှားတွေကို ပို share မိခဲ့ကြတယ်လို့တွေ့ရပါတယ်။

      https://www.buzzfeednews.com/article/craigsilverman/viral-fake-election-news-outperformed-real-news-on-facebook)
    • သတင်းအမှားတွေဖတ်ပါများတဲ့အခါ ကျွန်တော်​တို့ထင်နေတဲ့အမြင်တွေ၊ မှတ်ဉာဏ်​တွေကို ပြင်ဆင်လိုက်ပါတယ်။ စမ်းသပ်​မှု​တစ်ခုအရ လူ(3000)ကို သတင်းအမှားတွေပြပြီးတဲ့အခါ သူတို့ဟာ သတင်းအမှန်တွေထင်ပြီး လက်ခံဖို့စဥ်းစားလာပြီး ဘယ်လိုဘယ်ပုံဖြစ်ပျက်ခဲ့တယ်ဆိုတာကိုပါ အသေးစိတ်မှတ်မိနေကြပါတယ်။

      https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0956797619864887)
    • 2016 အမေရိကန်​ရွေး​ကောက်​ပွဲ​အတွင်း နာမည်အကြီးဆုံး သတင်းအမှားကတော့ ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီးဟာ ဒေါ်နယ်ထရမ့်ကို သမ္မတအဖြစ်တင်မြှောက်ဖို့ အားပေး​အားမြှောက်ပြုတယ် ဆိုတဲ့သတင်းပါ။ လူတွေဟာ ဒီသတင်းကို သုံးကြိမ်ပြန်ဖတ်ပြီး Share ခဲ့ကြတယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။

      https://www.buzzfeednews.com/article/craigsilverman/viral-fake-election-news-outperformed-real-news-on-facebook)
    • Facebook​ ရဲ့ခန့်မှန်းချက်အရ 2016 ရွေးကောက်ပွဲကာလအတွင်း Facebook ပေါ်မှာရုရှားတွေရဲ့ ဝါဒအမှားဖြန့်မှုဟာ အမေရိကန်​နိုင်ငံသား သန်း 150 အထိပျံ့နှံ့သွားတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

      https://www.thedailybeast.com/facebook-now-says-russian-disinfo-reached-150-m)
    • 2017 တုန်းက မြန်မာနိုင်ငံတွင်း လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုတွေဟာ သတင်းအမှားဖြန့်မှုတွေကြောင့် အဆိုးဆုံးအခြေအနေထိ တင်းမာမှုတွေရှိခဲ့ပါတယ်။ အဲ့ဒီတုန်းက Facebook​ မှာ မြန်မာစကားပြောသူ လေးယောက်ပဲ မြန်မာနိုင်ငံက သုံးစွဲသူ 7.3 သန်းကိုထိန်းချုပ်နေရကြောင်းပြောပါတယ်။

      https://www.reuters.com/investigates/special-report/myanmar-facebook-hate/)
    • လူမျိုးရေးခွဲခြားမှု၊ လိင်ခွဲခြားဆက်ဆံမှု

    • သက်သေအထောက်အထားများ

    • ဒီနှစ်​အတွင်းမှာပဲ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ရဲတစ်ယောက်က ဂျော့ဖလွိုဒ်ကိုသတ်နေတဲ့အဖြစ်အပျက်ဖြစ်ပြီးတဲ့နောက် တစ်ပတ်အတွင်းမှာပဲ ဒါဟာသရုပ်ဆောင်မှုတစ်ခုဖြစ်ကြောင်း၊ ရဲဟာသရုပ်ဆောင်တစ်ဦးဖြစ်ကြောင်း ပြောထားတဲ့ Video တစ်ခုဟာ ဝင်ရောက်ကြည့်ရှုသူ ၁.၃ သန်းရှိခဲ့ပါတယ်။

      https://www.nytimes.com/2020/06/01/technology/george-floyd-misinformation-online.html)
    • သုံးစွဲသူ ၁ ဘီလျံနီးပါးရှိတဲ့ Tik tok ရဲ့အတွင်းရေးတချို့ပေါက်ကြားခဲ့ပါတယ်။ ကျား၊ မ၊ လူမျိုး၊ အဆင့်အတန်း၊ လိင်စိတ်ဝင်စားမှုတွေမှာ သာမာန်မဟုတ်တဲ့သူတွေကို ဆင်ဆာတပ်ထားတာမျိုးတွေရှိတယ်လို့သိရပါတယ်။ Moderators(ထိန်းချုပ်သူ)​တွေက အဲ့ဒီလိုလူတွေကို ဆင်ဆာတပ်ရာမှာ “ခန္ဓာကိုယ်ပုံစံမူမမှန်”၊ “အရေးအကြောင်းများလွန်း”၊ “နံရံအက်ကြောင်းများပါနေ”၊ “အပြင်အဆင်ဟောင်းနွမ်း”​ စတဲ့ စာသားတွေနဲ့ဆင်ဆာတပ်ထားတယ်လို့သိရပါတယ်။

      https://theintercept.com/2020/03/16/tiktok-app-moderators-users-discrimination/)
    • 2019 မတိုင်ခင်အထိ Facebook မှာ ကြော်ငြာထည့်တဲ့အခါ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုတွေကိုအသုံးပြုခွင့် ပြုခဲ့ပါတယ်။ ကြော်ငြာထည့်ရာမှာ လူမျိုး၊ ခန္ဓာကိုယ်မသန်စွမ်းမှုနဲ့ အခြားမတူညီမှုနဲ့ ချွတ်ယွင်းချက်ရှိနေတဲ့သူတွေကို ဖယ်ထားလို့ရပါတယ်။ social media တွေမှာတောင် ခွဲခြားဆက်ဆံမှုမရှိရဘူးဆိုတဲ့ ဥပဒေကို တိုက်ရိုက်ချိုးဖောက်ရာကျပါတယ်။ အဲ့ဒီနောက် Facebook ဟာ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုတွေမလုပ်ဖို့သဘောတူခဲ့ပေမယ့်ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်တွေရဲ့စကားအရ ကောင်းကောင်းကစားလို့ရနေသေးတယ် လို့ပြောပါတယ်။

      (https://www.washingtonpost.com/business/economy/facebook-agrees-to-dismantle-targeted-advertising-system-for-job-housing-and-loan-ads-after-discrimination-complaints/2019/03/19/7dc9b5fa-4983-11e9-b79a-961983b7e0cd_story.html)
    • Google မှာကြော်ငြာထည့်ရာမှာ တချို့တွေဟာ ငွေကုန်ကျခံပြီး စနစ်တွေကိုပြင်ဆင်ဖြည့်စွက်ပြီး ကြော်ငြာကြပါတယ်။ သုတေသီတွေအရ Porn Industry တွေ(ညစ်ညမ်းရုပ်ပုံ၊ video များနဲ့ငွေရှာတဲ့လုပ်ငန်း company များ)​ဟာ Google Safeguards ( search engine အသုံးပြုသူတွေလုံခြုံမှုရှိဖို့ရည်ရွယ်ပြုလုပ်ထားတဲ့စနစ်)​ကို တစ်ဖက်လှည့်ပြီး ရှာတဲ့သူတွေရဲ့ ပထမဆုံး Page မှာ ညစ်ညမ်း video website တွေရဲ့ ကြော်ငြာတွေကို ပြအောင်လုပ်နိုင်ကြကြောင်း တွေ့ရပါတယ်။ Black Girl လို့ရှာလိုက်ရင်တောင် ညစ်ညမ်းwebsite တွေရဲ့ ကြော်ငြာတွေ၊ ညစ်ညမ်းwebsite တွေနဲ့သက်ဆိုင်တာတွေ ပေါ်လာတယ်လို့တွေ့ရပါတယ်။

      (https://nyupress.org/9781479837243/algorithms-of-oppression/)
    • ကလေးငယ်များအပေါ်သက်ရောက်မှု

    • ဘာကြောင့်အရေးကြီးတာလဲ

နည်းပညာပစ္စည်းတွေ၊ Electronic​ devices တွေနဲ့ အထိန်းအချုပ်မရှိဘဲထိတွေ့မှုကြောင့်၊ ထိတွေ့မှူများတာကြောင့် ကလေးတွေရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးမှုအပေါ်မှာရေရှည်ဆိုးကျိုးသက်ရောက်မှုတွေရှိပြီး ဦးနှောက်ဖွဲ့စည်းပုံကိုပါ ပြောင်းလဲပစ်နိုင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်​ ကလေးတွေဟာ စဥ်းစားတွေးခေါ်ပုံနဲ့ ပြဿနာဖြေရှင်းပုံတွေ၊ အမူအကျင့်တွေပါပြောင်းလဲသွားပါတယ်။

  • သက်သေအထောက်အထားများ

    • Cyberbully ( social media/ online ပေါ်မှာ အနိုင်ကျင့်ခံရခြင်း၊ အကြမ်းဖက်ခံရခြင်း၊ ခြိမ်းခြောက်ခံရခြင်း)​အလုပ်ခံရတဲ့ ကလေးငယ်တွေဟာ သတ်သေဖို့ရာခိုင်နှုန်းသုံးဆပိုများပါတယ်။ လူတွေအများကြီးရှိတဲ့ Online ပေါ်မှာအနိုင်ကျင့်ခံရတာဟာ အပြင်မှာအနိုင်ကျင့်ခံရတာထက် ပိုခံစားစေကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။###### https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/1840250)

    • မူကြိုအရွယ်ကလေးတွေကို တစ်နေ့တစ်နာရီ ဖုန်း၊ Tablet စတဲ့ Electronic​ devices တွေပေးကိုင်ရာမှာ ဘာသာစကားနဲ့အရေးအဖတ်စွမ်းရည် လိုမျိုး ဦးနှောက်ရဲ့အဓိကကျတဲ့နေရာတွေမှာ ဖွံ့ဖြိုးမှုလျော့နည်းသွားပါတယ်။ screen တွေကိုကြာကြာကြည့်လေလေ ဘာသာစကား​နဲ့ပတ်သက်​တဲ့​စွမ်းရည်တွေ လျော့နည်းသွားလေလေဖြစ်ပါတယ်တဲ့။

      https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2754101)
    • ၂ နှစ်နဲ့ ၄ နှစ်ကြားကလေးတွေဟာ မိုဘိုင်း devices​ တွေကို တစ်နေ့မှာပျမ်းမျှ (၅၈)မိနစ်သုံးကြတယ်လို့ဆိုပါတယ်။ အမေရိကမှာ၂ နှစ်အောက်အရွယ်ကလေးတွေကို မိုဘိုင်း devices​ တွေ မသုံးခိုင်းပေမယ့် အနည်းဆုံး ၁ ခါတော့ အသုံးပြုကြတယ်လို့ပြောပါတယ်။

      https://www.commonsensemedia.org/research/the-common-sense-census-media-use-by-kids-age-zero-to-eight-2017)
    • ၂ နှစ်နဲ့ ၅ နှစ်ကြား ကလေးအယောက် (၂၀၀) ကို လေ့လာတဲ့အခါမှာ ဖုန်းမျက်နှာပြင်၊ ကွန်ပျူတာမျက်နှာပြင်တွေနဲ့ ထိတွေ့မှုများတဲ့ ကလေးတွေဟာ တခြားကလေးတွေထက် ၁၂လမှ ၁၄ လအထိ ဖွံ့ဖြိုးမှုနောက်ကျသွားကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ သုတေသနပညာရှင်တွေက ငယ်ရွယ်စဥ်အချိန်ဟာ သိပ်ကိုအရေးကြီးတဲ့အချိန်ဖြစ်ပြီး ငယ်စဥ်ကာလမှဖုန်း၊ Tablet၊ computer စတဲ့ Electronic​ devices တွေအသုံးပြုခြင်းဟာ ကလေးတွေအတွက် ပြင်းထန်တဲ့အကျိုးသက်ရောက်မှုတွေရှိကြောင်း ပြောပါတယ်။

      https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2722666)
    • Cyberbully လုပ်ခံခဲ့ရတဲ့ ဆယ်ကျော်သက်တွေဟာ ကျန်းမာရေး​ပျက်စီး​စေတဲ့အကျင့်တွေ ပိုလုပ်ကြကြောင်း တွေ့ရပါတယ်။ Cyberbully​ လုပ်​ခံခဲ့ရတဲ့ ယောက်ျားလေးတွေဟာ ဆေးလိပ်ပိုသောက်ပြီး မိန်းကလေး​တွေကတော့ မူးရစ်ဆေးသုံးလာတတ်ကြတယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။

      https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28605163/)
    • အိပ်ခါနီးဖုန်းသုံးတာဟာ အရွယ်ရောက်​လူငယ်တွေမှာစိတ်ကျရောဂါပိုဖြစ်စေပြီး Video Game ဆော့တဲ့သူတွေထက်တောင် အိပ်တာနဲ့ပတ်သက်တဲ့ပြဿနာတွေ၊ အိပ်ရေးမဝတာ၊ အိပ်ချိန်မမှန်တာတွေ ပိုကြုံရတယ်လို့ပြောပါတယ်။

      https://www.researchgate.net/publication/264785892_Adolescents'_Electronic_Media_Use_at_Night_Sleep_Disturbance_and_Depressive_Symptoms_in_the_Smartphone_Age)
    • နည်းပညာကုမ္ပဏီကြီးတွေမှာအလုပ်လုပ်တဲ့ ဝန်ထမ်း​တွေ၊ ဥက္ကဌ​တွေ၊ CEO တွေဟာ သူတို့ရဲ့ကလေးတွေကို နည်းပညာပစ္စည်းတွေအသုံးပြုမှုကန့်သတ်ထားပါတယ်။ ဒါဟာဘာကိုဆိုလိုတာလဲဆိူရင် သူတို့ကိုယ်တိုင်ဖန်တီးလိုက်တဲ့အရာတွေဟာ အန္တရာယ်များစွာပါနေလို့ပါ။

  • သက်သေ​အထောက်အထား​များ

    • Apple ရဲ့ CEO လည်းဖြစ်ပြီး iphone တီထွင်သူဖြစ်တဲ့ Steeve Jobs က သူ့ကလေးတွေကို အိမ်မှာ ipad ကန့်သတ်ထားကြောင်း ပြောပါတယ်။

      https://www.nytimes.com/2014/09/11/fashion/steve-jobs-apple-was-a-low-tech-parent.html)
    • Facebook သုံးစွဲသူများပြားရေးက ဒုတိယဥက္ကဌ ဖြစ်တဲ့ Chamath Palihapitaya က သူကိုယ်တိုင်လည်း Facebook​ မသုံးကြောင်းနဲ့ သူ့ကလေးတွေကိုလည်း ကာကွယ်ထားကြောင်း၊ Facebook​ ဟာ လူမှုဘဝတွေကိုဖျက်ဆီးနေတယ်လို့ပြောပါတယ်။

      https://www.theguardian.com/media/2018/jan/23/never-get-high-on-your-own-supply-why-social-media-bosses-dont-use-social-media)
    • ခေတ်မီတဲ့ Silicon Valley​ မှာအလုပ်လုပ်တဲ့ နည်းပညာဝန်ထမ်းတွေက သူတို့ရဲ့​ကလေးတွေကို Electronic​ devices​ တွေအသုံးပြုမှုကို အိမ်မှာတင်းကျပ်ထားကြောင်း၊ စာသင်ခန်းတွေမှာဆိုရင်တောင် Electronic​ devices​ အသုံးပြုမှုကို လျှော့ချထားကြောင်းသိရပါတယ်။ Google မှာအလုပ်လုပ်ဖူးတဲ့ အသက် 44 နှစ်အရွယ် မိဘတစ်ဦးက သူတို့တွေတစ်ချိန်မှာဖုန်းတွေရလာကြမှာသိပေမယ့် အဲ့ဒီအချိန်ကို တတ်နိုင်သလောက်ဆွဲဆန့်နေရတယ် လို့ပြောလာပါတယ်။###### https://www.businessinsider.com/silicon-valley-parents-raising-their-kids-tech-free-red-flag-2018-2)

    • ipod တီထွက်သူတစ်ယောက်ဖြစ်ပြီး iphone ကိုပူးပေါင်းတီထွင်သူတွေထဲကတစ်ယောက်ဖြစ်တဲ့ Tony Fadell က ကျွန်တော်​တို့ဟာ မိစ္ဆာတစ်ကောင်ကို မွေးထုတ်လိုက်သလိုဖြစ်ကြောင်းနဲ့ မရည်ရွယ်ဘဲဖြစ်သွားတဲ့ အကျိုးဆက်တွေများစွာရှိနေပြီ လို့ပြောပါတယ်။ ကျွန်တော်​တို့ဟာ ကိုယ်ဖန်တီးလိုက်တဲ့အရာကို အပြည့်အဝနားမလည်ကြကြောင်းနဲ့ လူသားဆန်တဲ့အမူအကျင့်တွေ ဘယ်အခြေအနေထိ ဆိုးရွား ပြောင်းလဲကုန်မလဲဆိုတာကိုလည်း မခန့်မှန်းနိုင်ကြကြောင်း ပြောပါတယ်။ ###### https://www.youtube.com/watch?v=jzBgTXmMnwQ)

Facebook လို social networks​တွေရဲ့ ဆိုးကျိုးတွေကို လူတွေသိလာတဲ့အခါ၊ သူတို့ရဲ့ privacy issues တွေကိုသတိပြုမိလာတဲ့အခါ ဆိုးကျိုးနည်းတဲ့ alternative social networks​ တွေဆီကို ရောက်လာကြပါတယ်။

Fediverse ဟာ ဒီလိုလူတွေကြားမှာနာမည်ကြီးပါတယ်။ Fediverse အကြောင်းမပြောခင် Fediverse​ ဟာ ဘာကြောင့်ကောင်းလဲသိစေဖို့နဲ့ Facebook,​ Instagram,​ Twitter​ တွေ ဆိုးကျိုးများရတဲ့အကြောင်း တိုတိုနဲ့နည်းနည်း ဆွေးနွေးပြပါမယ်။

1.Algorithmic social networks​ များဖြစ်ခြင်း

Facebook အပါအဝင် နာမည်ကြီး social networks​ တွေဟာ user တွေကို ပိုပြီးဆွဲဆောင်နိုင်ဖို့ algorithm တွေအသုံးပြုကြပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ personality နဲ့ behaviour ကို တောက်လျှောက်စစ်ဆေးပြီးကျွန်တော်တို့ရဲ့ Newsfeed တွေကို စီမံခန့်ခွဲတာ၊ ကြော်ငြာတွေအတွက်အသုံးပြုရာမှာ သုံးပါတယ်။ ဒါကြောင့် ပိုပြီးစွဲလန်းလာသလို တခြားစိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာတွေလည်းဖြစ်လာပါတယ်။ ဒါ့အပြင် တစ်ယောက်ချင်းစီရဲ့ Newsfeed တွေမတူညီတော့တဲ့အတွက် အမြင်ကွဲပြားမှု polarization ပိုများလာတာတွေရှိလာပါတယ်။

2.Centralized ဖြစ်ခြင်း

facebook အပါအဝင် အောင်မြင်​နေတဲ့ social networks​ တော်တော်များများကို company တစ်ခုတည်း(အဖွဲ့အစည်း​တစ်ခုတည်း)​က ထိန်းချုပ်ကြပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ data တွေကို သူတို့ပိုင်ပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့အချက်အလက်တွေဟာ ကျွန်တော်တို့ကိုယ်တိုင်ဖျက်ရင်တောင် သူတို့ဆီမှာသိမ်းဆည်းထားနိုင်ပါတယ်။ ဒါကလည်း သက်သေတွေရှိပါတယ်။ တလောက Instagram user တစ်ယောက် သူ့ပုံကိုဖျက်ပေမယ့် သူ့ account​ Information တွေကို download ဆွဲကြည့်ရာမှာ မပျက်ဘူး ဆိုတဲ့သတင်း ထွက်လာပါသေးတယ်။

နောက်ပြီး ကျွန်တော်တို့ရဲ့ Data တွေအပါအဝင် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ account​ တစ်ခုလုံးကို သူတို့ပိုင်ပါတယ်။ ဖြုတ်ချပစ်လို့လည်းရပါတယ်။ ဒါဟာ အဆင်အခြင်မဲ့ ကြောက်နေတာမဟုတ်ပါဘူး။

နောက်ပြီး ကျွန်တော်တို့ရဲ့ Data တွေနဲ့ သူတို့ဘာလုပ်နေတယ်၊ ဘာလုပ်မယ်ဆိုတာ ဘယ်သူမှမသိပါဘူး။ Privacy​ Data Leak ဖြစ်တဲ့ သတင်းတွေ၊ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ Data တွေကို အလွဲသုံးစား( misuse)​ လုပ်တဲ့သတင်းတွေထွက်ခဲ့ပါတယ်။ Cambridge Analytica​ Scandal က သက်သေပါပဲ။

ဒီအကြောင်း​ရင်း (2)​ ချက်ကြောင့် Facebook လို Algorithmic​ and Centralized social networks​ တွေဟာ ဆိုးကျိုးများရတာပါ။

Fediverse ဟာ ဒီအချက်နှစ်ခုစလုံးကို ပြေလည်စေတဲ့ အကောင်းဆုံးအဖြေပါ။

  • Fediverse ဆိုတဲ့ စကားလုံးဟာ Federation နဲ့ Universe ကိုပေါင်းပြီးယူထားတာပါ။ Federation ဆိုတာကတော့ Protocol ( ဆက်သွယ်မှုနည်းလမ်းလို့ယူဆလို့ရပါတယ်)​ တူညီတဲ့ Social Networks​ တွေအားလုံး၊ server တွေအားလုံး ချိတ်ဆက်ပေါင်းစည်းထားတယ်လို့ အကြမ်းဖျဥ်းယူဆလို့ရပါတယ်။ server address တွေလည်းမတူညီကြပါဘူး။ ဒါပေမယ့်​ တူညီတဲ့ protocol အသုံးပြုထားတဲ့အတွက် အားလုံးဟာ ချိတ်ဆက်နေပါတယ်။ ဥပမာ- ခင်ဗျား email နဲ့ ကျွန်တော့် email နဲ့ မတူလည်း စာပို့လို့ရတာမျိုးပါ။ Facebook account​ တစ်ခုက Instagram​က လူတစ်ယောက်ကို like,​comment,​follow လုပ်လို့မရပါဘူး။ ဒါပေမယ့်​ Fediverse မှာရပါတယ်။ server မတူတဲ့ Platform​ တစ်ခုတည်းကအသုံးပြုသူတွေသာ ချိတ်ဆက်ထားရုံသာမကဘဲ Protocol တူညီတဲ့ Platform​ တွေအားလုံးပါ ချိတ်ဆက်နေတာပါ။

  • fediverse မှာ server တွေအများကြီးရှိပြီး တစ်ကမ္ဘာလုံးကနေရာအနှံ့မှာရှိပါတယ်။ နောက်ပြီး အဲ့ဒီ server တွေကို user တစ်စုက သူတို့ကိုယ်ပိုင်စည်းမျဥ်းနဲ့ ထိန်းချုပ်ပါတယ်။ အကောင့်အဖွင့်ခင် ဘာတွေတော့မလုပ်ပါနဲ့ ဆိုပြီး သတိပေးထားတာမျိုးရှိပါတယ်။ စိတ်မပူပါနဲ့။ nudity၊ hate speech၊ spam မလုပ်ရဘူး ဘာညာဆိုတဲ့ server မရှိပါဘူး။ Server လုံခြုံရေးကို စိုးရိမ်တဲ့အတွက် ထုတ်ထားတဲ့စည်းမျဥ်းတွေပဲရှိတာပါ။ Login နှစ်ခါလွဲရင် ip တစ်ရက် ပိတ်ထားမယ် ဆိုတဲ့ စည်းမျဥ်းတွေလောက်ပဲရှိတာပါ။ နောက်ပြီး​ ကိုယ်ကြိုက်တဲ့နိုင်ငံက ကြိုက်တဲ့ server မှာ အကောင့်ဖွင့်လို့ရပါတယ်။

  • Fediverse​ မှာ Algorithm တွေနဲ့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ newsfeed ကို ထိန်းချုပ်တာ၊ personality နဲ့ behaviour ကိုထိန်းချုပ်တာမျိုး မရှိပါဘူး။ တကယ်လို့ ခင်ဗျားက Software developing တို့၊ programming တို့ နားလည်တဲ့သူဆိုရင် fediverse တွေကို ဘယ်လိုရေးထားလဲ၊ ဘာတွေပါဝင်လဲဆိုတာ စစ်ကြည့်လို့ရပါတယ်။ သူတို့ရဲ့ Code တွေကို Free and Open Source လုပ်ထားပါတယ်။

  • Free and Open Source​ ဖြစ်တာကြောင့် တကယ်လို့ ခင်ဗျားက ကိုယ့်ဘာသာ server တစ်ခုထောင်မယ်ဆိုလည်းရပါတယ်။ official website ကနေ download ဆွဲပြီး ထောင်ရုံပါပဲ။ နောက်ပြီး Fediverse​ မှာရှိတဲ့ server တွေဟာ user တွေကို အလှူခံလို့ရတဲ့ငွေနဲ့ ရပ်တည်ကြတာပါ။ ဒါကြောင့်​ လုံးဝကို community​-driven ဖြစ်ပါတယ်။

  • Fediverse ဟာ Decentralized​ ဖြစ်လို့ ကျွန်တော်တို့ဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ Data တွေကို လုံးဝထိန်းချုပ်ခွင့်ရပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ Newsfeed ကို ကျွန်တော်တို့လိုသလိုပြုပြင်လို့ရပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ဘာတင်တင် ဘယ်သူကမှလာပြီး ဖြုတ်ချလို့မရပါဘူး။ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ Post ကိုဘယ်သူမှ ဖျက်လို့မရပါဘူး။ကျွန်တော်တို့ဟာ Fediverse​ ကိုအသုံးပြုဖို့ server တစ်ခုမှ အကောင့်ဖွင့်ရပါတယ်။ ဒါပေမယ့်​ ကျွန်တော်​တို့အကောင့်ကို အဲ့ဒီ server တစ်ခုတည်းမှာ သိမ်းဆည်းတာမဟုတ်ပါဘူး။ server တွေအားလုံးမှာသိမ်းဆည်းထားပါတယ်။ ဒါကြောင့် server တစ်ခုက ခင်ဗျားအကောင့်ကို တစ်ခုခုလုပ်တော့မယ်ဆိုရင် တခြား server တွေကပါ သိနေမှာပါ။ ဒီအချက်ကြောင့် fediverse ဟာ သိပ်ချစ်ဖို့ကောင်းပါတယ်။ foolproof ဖြစ်ပါတယ်။

  • Fediverse မှာ​အကောင့်တစ်ခုဖွင့်ဖို့ ဖုန်းနံပါတ်နဲ့ identity card လိုမျိုး real identities တွေမလိုပါဘူး။ ဒါကြောင့်ကိုယ်ဖြစ်ချင်တဲ့သူ ဖြစ်လို့ရပါတယ်။

  • Fediverse မှာ အကောင့်တစ်ခု ဖွင့်ဖို့ဆိုရင် Platform​ တစ်ခုရွေးရပါတယ်။ Facebook နဲ့တူတဲ့ Friendica,​ Diaspora လိုမျိုး macro-blogging social networks၊ Instagram နဲ့တူတဲ့ Pixelfed,​ Funkwhale လိုမျိုး social network,​ Twitter နဲ့ဆင်တူတဲ့ Mastodon... ဒီလိုမျိုး social networks​ တွေအများကြီးရှိတဲ့အထဲကတစ်ခုရွေးရပါတယ်။ Mastodon ကိုတော့ ပိုပြီး recommend ပေးပါတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ နာမည်အကြီးဆုံးဖြစ်သလို user​ 3 သန်းအထက်ရှိပြီး server အများဆုံးဖြစ်ပါတယ်။ https://fediverse.party မှာ အကုန်စုပြထားပါတယ်။ တစ်ခုချင်းစီရဲ့ main website တွေကိုလည်းပြထားပါတယ်။

Main website​ ထဲဝင်ပြီးရင် server တစ်ခုရွေးပြီး sign​up လုပ်ရပါတယ်။ ပြီးရင် confirmation​ လုပ်ပြီးရင်ရပါပြီ။

  • နောက်ဆုံးပြောချင်တဲ့အချက်က Fediverse​ မှာ Facebook,​ Instagram,​ Twitter,​ Youtube တို့နဲ့ဆင်တူတဲ့ social networks​ တွေပဲရှိတာမဟုတ်ပါဘူး။ File hosting fediverse တွေ၊ blogging and publishing Fediverse​ အပြင် gaming fediverse တောင်ရှိပါတယ်။ ခင်ဗျား အခုဖတ်နေတဲ့ blog ကို ကျွန်တော် fediverse မှာရေးထားတာပါ။ fediverse.party မှာစစ်ဆေးလို့ရပါတယ်။

  • Fediverse အားလုံးကို web browser နဲ့သုံးလို့ရပါတယ်။ Mobile App ကတော့ Fediverse​ အားလုံးအတွက် မရှိသေးပါဘူး။ Mobile App နဲ့သုံးချင်တယ်ဆိုရင်တော့ fdroid.org မှာ Fedilab လို့ရိုက်ရှာပြီး ဒေါင်းလို့ရပါတယ်။ Fedilab က Mastodon အပြင် တခြား social​ networks​ 4 ခုလောက်ကို support ပေးပါတယ်။ တကယ်လို့ ကိုယ်ရွေးတဲ့ fediverse က App မရှိရင် Webapp အနေနဲ့ သုံးလို့ရပါတယ်။ ( Homescreen Shortcut လုပ်လို့လည်းရသလို Webapp Sandbox ဆိုတဲ့ app ကို fdroid မှာ download​ ဆွဲပြီး သုံးလို့ရပါတယ်။)​ Google Playstore မှာ ဒေါင်းရင် ပိုက်ဆံပေးရပါတယ်။ ဒါကဘာလို့လဲဆိုတော့ Admin တွေက Fdroid ကို လူတွေပိုအသုံးပြုစေချင်လို့ လို့ပြောပါတယ်။