The Kilobyted​ Burmese​ Blog

အောက်မှာပြထားတဲ့ အချက်တွေဟာ မကောင်းမြင်စိတ်နဲ့ရေးထားတဲ့အရာတွေမဟုတ်ဘဲ သုတေသနပေါင်းများစွာ၊ စမ်းသပ်ချက်ပေါင်းများစွာအပါအဝင် သက်သေအထောက်အထားများစွာနဲ့ ဖော်ပြထားတဲ့ အမှန်တရားတွေဖြစ်တယ်ဆိုတာ အရင်ဆုံးသိစေချင်ပါတယ်။

• သတင်းအမှားနှင့် အစွန်းရောက်အယူအဆများ

  • ဘာကြောင့်အရေးကြီးတာလဲ။သတင်းအမှားနဲ့ အယူအဆအမှားများကြောင့် ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ အမှန်နားလည်နိုင်စွမ်း​ကို လျော့ကျစေပြီး ရာသီဥတုဖောက်ပြန်မှု၊ Covid-19 လိုမျိုး ကြီးမားတဲ့စိန်ခေါ်မှုတွေကို ဖြေရှင်းရာမှာ အသိမှား၊ အမြင်မှားပြီး လုပ်ရပ်မှားယွင်းစေပါတယ်။

  • သက်သေအထောက်အထားများ

  • 2016 တုန်းက Facebook ရဲ့ Presentation​ တစ်ခုမှာပြောချက်အရ အစွန်းရောက်ယူဆသူတွေရှိတဲ့ Facebook​ Groups တွေရဲ့ 64% ဟာ Facebook ရဲ့ recommendation​ system ( မိမိရဲ့အကြိုက်ကိုလိုက်ပြီး ကြိုက်နိုင်ချေရှိတဲ့အရာတွေကိုဖော်ပြပေးတဲ့စနစ်)​ ကြောင့်ဖြစ်လာတယ်လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။ Facebook​ လို social media တွေဟာ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ ကိုယ်ရည်ကိုယ်သွေး၊ အမူအကျင့်၊ စိတ်နေစိတ်ထားတွေကို Algorithm​s (ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိပြုလုပ်ထားသော အလိုအလျောက်ရှာဖွေစနစ်)​ တွေနဲ့ တစ်ချိန်လုံးလေ့လာနေပါတယ်။ ပြီးရင် ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ စိတ်နေစိတ်ထားတွေအပေါ်မူတည်ပြီး ကြိုက်နိုင်လောက်တဲ့ စာတွေ၊ ပုံတွေ၊ Group တွေကိုပြပါတယ်။ အဲ့ဒီအခါ IS စစ်သွေးကြွတွေကောင်းတယ်လို့ယူဆတဲ့ Groups တွေလိုမျိုး အစွန်းရောက်ယူဆတဲ့သူတွေ စုမိသွားပါတယ်။ ဝမ်းနည်းစရာကောင်းတာက Facebook​ ဟာ ဒီအချက်တွေကို လျစ်လျူရှုထားတယ်လို့ Wall Street Journal က ပြောပါတယ်။ 2018 တုန်းကလည်း Facebook​ ရဲ့ Manager တစ်ယောက်က Facebook ဟာ လူမှုဘဝတိုးတက်ဖို့ထက် လူတစ်ယောက်ချင်းစီကိုပဲပိုင်ဆိုင်ဖို့ကြိုးစားနေပြီ လို့ဖွင့်ပြောခဲ့ပါတယ်။

    https://www.wsj.com/articles/facebook-knows-it-encourages-division-top-executives-nixed-solutions-11590507499?mod=hp_lead_pos5)

  • သတင်းအမှားတွေဟာ သတင်းအမှန်တွေထက် 6ဆ ပိုမြန်ပါတယ်။မြန်မာနိုင်ငံမှာ Covid စဖြစ်တဲ့ကာလမှာ တမာရွက်စားရင်ပျောက်တယ်ဆိုတဲ့သတင်းဟာ ဝက်ဝက်ကွဲပျံ့နှံ့ခဲ့ပြီး တမာရွက်စျေးတွေပါတက်တဲ့အထိဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ဒီလို သတင်းအမှားတွေဟာ နေ့စဥ်နေ့တိုင်းလိုလို ပျံ့နှံ့နေတာပါ။ ယုံကြည်မိသူတွေဟာ သိပ်ကိုအန္တရာယ်များပါတယ်။ သတင်းအမှားတွေ ဘာကြောင့်ပိုမြန်ရသလဲဆိုရင် ကျွန်တော်​တို့ရဲ့စိတ်ကို ပိုပြီးလှုပ်ခတ်စေလို့ပါ။ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ စိတ်ကိုဒေါသဖြစ်စေတာမျိုး၊ အံ့သြသွားစေတာမျိုးတွေပါ။ ဒါ​ကြောင့်​လူတွေဟာ ပိုပြီး မျှဝေကြပါတယ်တဲ့။ တစ်ခါတစ်လေမှာ သတင်းအမှားတွေဖြစ်ကြောင်း အချက်အလက်နဲ့တိုက်စစ်ပေးထားတာတောင် မြင်ပါများရင် ယုံကြည်သွားကြကြောင်း တွေ့လာရပါတယ်။

    https://science.sciencemag.org/content/359/6380/1146.full)###### https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2958246)

  • စစ်တမ်း​တစ်ခုအရ Corona Virus အကြောင်း Twitter​ မှာ တင်တဲ့ ပို့စ်အားလုံးရဲ့ 45% ဟာ သတင်းအမှားဖြန့်တဲ့ bot ( Facebook​ Page သဘောမျိုးပါ)​ တွေရဲ့ပို့စ်တွေပါ။ January​ လမှစတင်ပြီး ပို့စ်ပေါင်း သန်း 200 ရှိခဲ့ပြီး ဆေးရုံတွေမှာ လူရုပ်တွေပဲရှိနေတယ် ဆိုတဲ့သတင်းအမှားတွေတောင် ပျံ့နှံ့ခဲ့ပါတယ်။

    https://www.kpbs.org/news/2020/may/20/researchers-nearly-half-of-accounts-tweeting/)

  • သုတေသနပညာရှင်တွရဲ့အဆိုအရ လူတွေဟာ မှန်ကန်တာထက် လူကြိုက်များရေပန်းစားတဲ့သတင်းတွေကို ပိုမို share ကြကြောင်း ပြောပါတယ်။ Facebook​အပါအဝင် နာမည်ကြီး social media တွေဟာ သတင်းအမှားနဲ့အမှန်ကိုမခွဲခြားတတ်ပါဘူး။သတင်းအမှားဖန်တီးသူရဲ့စိတ်ကြိုက် လူတွေအများကြီးကိုပြသလို့ရပြီး အချိန်တော်တော်ကြာရှိနေတတ်တဲ့အတွက် အန္တရာယ်သိပ်များပါတယ်။

    https://theconversation.com/social-media-fuels-wave-of-coronavirus-misinformation-as-users-focus-on-popularity-not-accuracy-135179)

  • အယူအဆမှားယွင်းနေတဲ့ Video တစ်ခု၊ ဝါဒဖြန့်တဲ့ video တစ်ခုကို 2 မိနစ်ကြည့်မိရင် လူတစ်ယောက်​ဟာ လူလူချင်း ရိုင်းပင်းကူညီတတ်တဲ့စိတ်၊ လူမှုရေးစိတ်ဓါတ်ကောင်းတွေ သိသိသာသာ​နည်းသွားပါတယ်။ သိပ္ပံနည်းကျစမ်းသပ်ထားတဲ့အချက်အလက်တွေကိုတောင် မယုံတော့ပါဘူးတဲ့။

    https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0191886915005024)

  • ဒေါသစိတ်ဟာ Social Media ပေါ်မှာ အမြန်ဆုံးပျံ့နှံ့ပါတယ်။ အခြားလူကိုဖိနှိပ်၊ ဆဲဆိုရမ်းကားပြီး သရော်တင်ထားတဲ့စာတွေဖတ်ပါများလာရင် မကောင်း​မြင်​စိတ်တွေများလာပြီး ကိုယ်ကိုယ်တိုင် အဲ့လိုအမူအကျင့်ကူးစက်သွားကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ ကိုယ့် friends list ထဲမှာ ဒီလိုလူတွေပါနေရင် Unfollow/Unfriend လုပ်လိုက်ဖို့အကြံပေးချင်ပါတယ်။

    https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371%2Fjournal.pone.0110184)

  • လူတွေရဲ့ ကိုယ်ကျင့်တရားကိုဆန့်ကျင်ရေးသားထားတဲ့စကားလုံးတစ်လုံး၊ ရိုင်းပြတဲ့စကားလုံးလေးတစ်လုံးဟာ Share တဲ့လူအရေအတွက်ကို 17% တိုးစေပါတယ်။ ဒါကြောင့်​ ဒီလိုမျိုး Post​ တွေမှာဆိုရင် Like,​Share တွေများစွာရနေတတ်ပါတယ်။

    https://www.pnas.org/content/114/28/7313)

• မှတ်ဉာဏ်နှင့် အာရုံစိုက်နိုင်စွမ်းလျော့ကျမှု

  • ဘာကြောင့်အရေးကြီးတာလဲ။ လူတစ်ယောက်ချင်းစီကို အသေးစိတ်ပစ်မှတ်ထားလို့ရတဲ့ Social Media တွေမှာ စိတ်အနှောက်အယှက်ဖြစ်စရာတွေ၊ အာရုံလွဲသွားစေတဲ့စာတွေ၊ ပုံတွေ များစွာဖော်ပြပါတယ်။ ဒါကြောင့်​ လူတွေရဲ့ စဥ်းစားဆင်ခြင်နိုင်စွမ်း၊ အာရုံစိုက်နိုင်မှုနဲ့ ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းတွေကို လျော့ကျသွားစေပြီး ပြင်ပကမ္ဘာနဲ့အဆက်ပြတ်သွားစေပါတယ်။

  • သက်သေအထောက်အထားများ

  • လေ့လာမှုတစ်ခုအရ ဖုန်း၊ Tablet၊ computer မှာပေါ်တဲ့ စာတွေ၊ ပုံတွေ၊ video တွေရဲ့ 75% ကို တစ်မိနစ်ထက်ပို အာရုံမစိုက်နိုင်ကြပါဘူး။ နောက်ပြီး လူတွေဟာ 19 စက္ကန့်တိုင်းမှာ စာ၊ ပုံ၊ video တွေကို ကူးပြောင်းကြည့်ရှုနေတတ်ပါတယ်။ နောက်ထပ်စမ်းသပ်မှုတစ်ခုမှာတော့ အစမ်းသပ်ခံလူတွေဟာ စာ၊ ပုံ၊ video တစ်ခုကနေတစ်ခု ကူးပြောင်းတဲ့ကြားကာလမှာ စိတ်ခံစားမှုမြင့်တက်သွားကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ ဒါဟာ ကျွန်တော်​တို့ကြိုက်သည်ဖြစ်စေ၊ မကြိုက်သည်ဖြစ်စေ အမြဲတမ်းဆက်ကြည့်နေချင်တဲ့စိတ်ဖြစ်စေပါတယ်။

    https://academic.oup.com/joc/article-abstract/64/1/167/4085996?redirectedFrom=fulltext)

  • ဖုန်းတစ်လုံးဟာပိတ်ထားသည်ဖြစ်စေ၊ ဖွင့်ထားသည်ဖြစ်စေ အနီးနားမှာရှိနေရင် အဲ့ဒီဖုန်းဆီကိုပဲစိတ်ရောက်နေတတ်ပါတယ်။ အရွယ်ရောက်သူ ရောပေါင်းများစွာပါဝင်တဲ့စမ်းသပ်ချက်တစ်ခုအရ လူတွေကဟာ ဖုန်းကိုပိတ်ပြီး ရှေ့စားပွဲပေါ်တင်ထားရင်တောင် မှတ်ဉာဏ်စွမ်းရည်နဲ့ အာရုံစိုက်နိုင်စွမ်းကို လျော့ကျသွားကြောင်းတွေ့ရပြီး ဖုန်းကို တခြားအခန်းမှာပိတ်ပြီး ထားလိုက်ရင်တော့ မှတ်ဉာဏ်စွမ်းရည်နဲ့ ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းတွေ ပြန်တိုးတက်လာကြောင်း တွေ့ရပါတယ်။ နောက်ထပ်သိရတာက ဖုန်းအရမ်းစွဲတယ် လို့ ဝန်ခံတဲ့သူတွေဟာ ဖုန်းကိုတခြားအခန်းမှာပိတ်ပြီး​ ထားလိုက်ရင် မထင်မှတ်လောက်အောင် မှတ်ဉာဏ်စွမ်းရည်နဲ့​ ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းတွေ​ တိုးတက်လာတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ( Hope you're smartphone-addictive and have an another room.... just kidding.... :D)​ သုတေသနပညာရှင်တွေရဲ့အဆိုအရ smartphone တွေဟာ ပြင်းထန်တဲ့လှုံဆော်မှုတွေရှိကြောင်း၊ လျစ်လျူရှုဖို့ကြိုးစားရင်တောင် ကိုယ့်အနီးအနားမှာရှိရင် အာရုံ​မစိုက်နိုင်တော့ကြောင်းပြောပါတယ်။

    https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/691462)

  • အမေရိကန်နိုင်ငံသားတွေဟာ သုံးလက်စ ဖုန်းကိုပိတ်ပြီး ပြန်အာရုံစိုက်နိုင်ဖို့အတွက် တစ်ရက်မှာ အချိန်တစ်နာရီယူရပါတယ်။ ဒါဟာ တစ်နှစ်မှာ သီတင်းပတ်(5)ပတ်တောင်ရှိပါတယ်။

    https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/691462)

  • Computer screen ရှေ့မှာအလုပ်လုပ်တဲ့သူတွေဟာ စက္ကန့် 40 ပဲအာရုံစိုက်နိုင်ပါတယ်။

    https://affect.media.mit.edu/publications.php)

  • သုတေသနများစွာရဲ့ ရလာဒ်အရ media channels​တစ်ခုမှတစ်ခု (social media platform တစ်ခုမှတစ်ခု/app တစ်ခုမှတစ်ခု)​ ကူးပြောင်းမှုများလေလေ လက်ရှိအလုပ်လုပ်နေတဲ့ ရေတိုမှတ်ဉာဏ်နဲ့ ရေရှည်မှတ်ဉာဏ်ကိုပါ ထိခိုက်စေပါတယ်။

    https://www.pnas.org/content/115/40/9889)

  • ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာကျန်းမာရေး

  • လူတွေပိုပိုသုံးလာအောင် တစ်နေ့ထက်တစ်နေ့ကြိုးစားလာတဲ့ နည်းပညာ company ကြီးတွေကြောင့် လူတွေဟာ အားတိုင်းဖုန်းကြည့်တာမျိုးတွေဟာ သာမာန်အကျင့်တစ်ခုလိုဖြစ်ပါတယ်။ ဖုန်း၊ ကွန်ပျူတာတွေရဲ့ screen တွေနဲ့ ထိတွေ့မှုများတာ၊ အသုံးပြုမှုများလာတာဟာ ကျွန်တော်​တို့ရဲ့ အမူအကျင့်​တွေ၊ သဘောထားတွေကိုပါ ပြောင်းလဲပစ်နိုင်ပြီး စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာရော ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာမှာပါ သက်ရောက်မှုတွေရှိလာပါတယ်။

  • သက်သေအထောက်အထားများ

  • Facebook ပေါ်မှာ အရက်နဲ့သက်ဆိုင်တဲ့ Post တွေတင်ခြင်းဟာ အပြင်မှာလည်း အရက်သောက်ခြင်းကိုပိုမိုအားပေးကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ သုတေသနတွေအရ ကောလိပ်ကျောင်းသားရာပေါင်းများစွာကိုလေ့လာတဲ့အခါ အရက်နဲ့သက်ဆိုင်တဲ့​ Post တွေပိုတင်လေလေ အရက်ပိုသောက်တဲ့သူတွေနဲ့ပိုပေါင်းလာတတ်လေလေဖြစ်ပြီး လပေါင်းအနည်းငယ်အတွင်းမှာ သူတို့ပါ ပိုသောက်တတ်လာကြောင်း ပြောပါတယ်။

    https://www.liebertpub.com/doi/10.1089/cyber.2018.0246)

  • အသက်​ (18) မှ (44) နှစ်အတွင်းလူတွေရဲ့ 30% ဟာ Facebook ကို (2) နာရီအတွင်းမစစ်မိရင် စိတ်ပူလာကြတယ်လို့ လေ့လာတွေ့ရှိရပါတယ်။ 31% ဟာဆိုရင် ယာဥ်မောင်းရင်း စစ်ဆေးနေတတ်ပြီး 16% ကတော့ ကိုယ့် Partner နဲ့ ကြင်နာနေချိန်တောင် စစ်ဆေးနေမှ ကျေနပ်နေတတ်တယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။

    https://honestdata.com/facebook-addiction)

  • Facebook​ ကိုပိုစွဲလန်းလေလေ ဦးနှောက်​ထုထည်ပိုကျုံ့သွားလေလေ ဖြစ်ပါတယ်။ Facebook​ စွဲလန်းနေသူတွေရဲ့ ဦးနှောက်တွေကို စကန်ဖတ်ပြီးစစ်ဆေးတဲ့အခါ Amygdala ဆိုတဲ့ မီးခိုးရောင်နေရာလေးဟာ သိသိသာသာ​ ကျုံ့သွားတယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။ ဒီလိုအဖြစ်မျိုးဟာ ကိုကင်းစွဲလို့ ဦးနှောက်ဆဲလ်တွေ သေဆုံးသွားတာမျိုးနဲ့ တူပါတယ်တဲ့။

    https://www.nature.com/articles/srep45064)

  • Facebook​ တစ်လမသုံးဘဲနေလိုက်တာဟာ စိတ်ကျန်းမာရေး၊ စိတ်အခြေအနေကို သိသိသာသာတိုးတက်သွားစေပါတယ်။ တစ်နေ့ကို Facebook​ တစ်နာရီနဲ့အထက် အသုံးပြုတဲ့ လူပေါင်း (1600) ကို Facebook​ account တစ်လ deactivate လုပ်ခိုင်းရာမှာ အထီးကျန်ဆန်လျော့ကျသွားပြီး ပိုပျော်ရွှင်လာတယ်လို့တွေ့ရပါတယ်။ နောက်​ပြီး နိုင်ငံရေးအမြင်အစွန်းရောက်မှုကိုလည်း သိသိသာသာ လျော့သွားစေပါတယ်။

    https://www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/aer.20190658)

  • Instagram​ ပေါ်မှာပိုပြီးအချိန်ဖြုန်းလေလေ အစားစားမှုပုံမမှန်ဖြစ်လေပါပဲ။ လေ့လာချက်တွေအရ အခြား social​ media​ platforms​ တွေမှာတော့ ဒီလိုဖြစ်တာ မတွေ့ရဘူးလို့ပြောပါတယ်။ ဆယ်လီတွေတင်တဲ့ နဂိုထက်ပိုလှအောင်ပြင်ထားတဲ့အစားအသောက်တွေဟာ follower တွေအပေါ်သက်ရောက်မှုများစွာရှိကြောင်းနဲ့ follower တွေဟာ ဒီလိုပုံတွေကို အချိန်တော်တော်ကြာ မှတ်မိနေတတ်တယ်လို့ သိပ္ပံပညာ​ရှင်တွေကပြောပါတယ်။ Orthorexia Nervosa (စားချင်စရာကောင်းအောင် အလွန်အမင်းပြင်ဆင်ထားတဲ့ အစားအသောက်တွေကို စွဲလန်းပြီး ပုံမှန်စားနေကျ အစားအသောက်တွေကို မကြိုက်တော့ဘဲ အစားနည်းလွန်းသွားတဲ့ရောဂါ)​ဖြစ်လာကြတယ် လို့ပြောပအတယ်။ Instagram ရဲ့ အလိုအလျောက် recommendation​ လုပ်တဲ့စနစ်ကြောင့် ဒီရောဂါဖြစ်နေတဲ့သူတွေဟာ သံသရာလည်နေတတ်တယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။

    https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28251592/)

  • Instagram​ ပေါ်က ဆယ်လီတစ်ယောက်ရတဲ့ Like အရေအတွက်ဟာ follower တွေရဲ့ကိုယ့်ကိုယ်ကိုမြင်တဲ့အမြင်ကို ပြောင်းလဲပစ်ပါတယ်။ စမ်းငပ်ချက်တစ်ခုအရ အမျိုးသမီးတွေရဲ့ ကိုယ့်မျက်နှာကို ကြိုက်တဲ့နှုန်းဟာ ဆယ်လီတစ်ယောက်ရဲ့ Like အရေအတွက်​အတိုင်း ကျဆင်းသွားကြတယ်လို့ လေ့လာ​တွေ့ရှိရပါတယ်။ Instagram​ မှာ သုံးစွဲ​သူ 1 ဘီလျံ​(သန်းတစ်ထောင်)​ရှိပြီး တချို့ ဆယ်လီတွေဟာ follower သန်း 150 လောက်ရှိတဲ့အတွက် လွှမ်းမိုးမှုဟာ တော်တော်လေးကိုကြီးပါတယ်။

    https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1740144518301360)

  • Social Media မှာ ကြည့်ကောင်းဖို့အတွက် Plastic Surgery လုပ်တဲ့အရေအတွက်ဟာ 3 နှစ်ကျာ်ကာလအတွင်း တော်တော်လေးမြင့်တက်ခဲ့ပါတယ်။ surgery လုပ်တဲ့သူတွေရဲ့ 16% ပဲရှိခဲ့ရာကနေ 2019 မှာ 55% အထိရှိလာခဲ့ပါတယ်။Social Media တွေမှာ ကိုယ့်​မျက်နှာကို effect ထည့်ပြုပြင်ထားတဲ့မျက်နှာအတိုင်း လိုချင်တဲ့သူတွေ ပိုပိုများလာတယ်လို့ ဆရာဝန်တွေကပြောပါတယ်။ ဒါကို Body Rand​rphic Disorder (တစ်နည်း Snapchat Dysmorphia)​လို့ခေါ်ပါတယ်။

    https://www.liebertpub.com/full/doi/10.1001/jamafacial.2018.0486)

  • လူမှုဆက်ဆံရေး

  • social​ networks တွေဟာ ဝေးနေတဲ့လူတွေကို ဆက်သွယ်ပေးဖို့ရည်ရွယ်ခဲ့ပေမယ့် ကိုယ့်ရှေ့မှာရှိတဲ့လူတွေကို လျစ်လျူရှုသွားစေပါတယ်။ တကယ်တမ်းတော့ social media ပိုသုံးလေလေ တစ်ကိုယ်တည်းဖြစ်လေလေပါပဲ။

  • သက်သေအထောက်အထားများ

  • လူနှစ်ယောက်ရှိနေတဲ့စကားဝိုင်းတစ်ခုမှာ ဖုန်းတစ်လုံးကိုမသုံးဘဲရှိနေရင်တောင် စကားဝိုင်းကို အနှောက်အယှက်ပေးပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကြင်နာပေးတတ်တဲ့စိတ်၊ တစ်ဦးပေါ်တစ်ဦးယုံကြည်မှုနဲ့ စိတ်ချင်းနီးတယ်လို့ခံစားရတာတွေ လျော့နည်း​သွားပါတယ်။ စမ်းသပ်ချက်တွေအရ လူစိမ်းနှစ်ယောက်ဟာ ဖုန်းတစ်လုံးဘေးမှာရှိနေရင် တစ်ယောက်စိတ်တစ်ယောက်သိဖို့ကြိုးစားတာ သိသိသာသာ လျော့နည်းသွားပါတယ်။

    https://www.liebertpub.com/full/doi/10.1001/jamafacial.2018.0486)

  • 50%သော မိဘတွေက ဖုန်းတွေဟာ မိသားစုနဲ့တူတူရှိချိန်တွေကို တစ်နေ့မှာ 3 ခါထက်မနည်းနှောက်ယှက်တယ်လို့ပြောပါတယ်။

    https://srcd.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/cdev.12822)

  • Siri,​ Google Assistant လိုမျိုး AI တွေကို လူတစ်ယောက်လို ပြုမူဆက်ဆံလေလေ ကိုယ့်ရဲ့ဘေးကလူတွေကို ကောင်းကောင်းမဆက်ဆံတော့လေပဲ လို့တွေ့ရပါတယ်။

    https://www.apa.org/members/your-focus/science/technology-mind-and-society-conference/index)

  • 14 နှစ်အောက်ကလေးငယ်တွေဟာ မိသားစုနဲ့တူတူရှိတဲ့အချိန်ရဲ့ နှစ်ဆကို ဖုန်းတွေ၊ computer တွေသုံးရင်းနဲ့ ဖြတ်သန်းပါတယ်။

    https://www.telegraph.co.uk/news/2019/02/07/children-spend-twice-long-smartphones-talking-parents/)

  • အမေရိကမှာရှိတဲ့လူတွေရဲ့ 50% က သူတို့ရဲ့ ချစ်သူ၊ လင်၊ မယား၊ Partner တွေဟာ သူတို့စကားပြောဖို့ကြိုးစားတိုင်းဖုန်း၊ Tablet၊ computer တွေကြောင့် ဖယ်ကြဥ်ခံနေရတယ်လို့ ဖွင့်ဟလာပါတယ်။

    https://www.pewresearch.org/internet/2020/05/08/dating-and-relationships-in-the-digital-age/)

  • ဆဲလ်ဖုန်းအသုံးပြုသူတွေရဲ့ 89% ဟာ သူငယ်ချင်းကြား၊ မင်္ဂလာဆောင်လိုမျိုး လူမှုရေးပွဲတွေကြားမှာတောင် ဆိုရှယ်မီဒီယာအသုံးပြုတယ်လို့ ဝန်ခံလာပါတယ်။ 34% က ဘာတက်လာမလဲဆိုပြီး စစ်ဆေးနေကြပါတယ်။ 82% ကတာ့ မက်ဆေ့ချ်တွေဖတ်နေတတ်ပြီး 75%ကတော့ စာပါပြန်နေကြတယ်လို့ ပြောပါတယ်။

    https://www.pewresearch.org/internet/2015/08/26/americans-views-on-mobile-etiquette/)

  • Facebook​ ပေါ်ပုံတင်ဖို့ ဓါတ်ပုံရိုက်နေတဲ့သူတွေဟာ သာမာန်သိမ်းထားဖို့အတွက်ပဲရိုက်တဲ့သူတွေထက် ပျော်ပါးတာနည်းသလို အပေါင်းအသင်းတွေနဲ့လည်းအချိန်သိပ်မဖြုန်းကြကြောင်း တွေ့ရပါတယ်။ အသေးစိတ်ကျတဲ့စစ်တမ်းတစ်ခုမှာတော့ Social Media ပေါ်ပုံတင်ဖို့ ပုံရိုက်နေသူတွေဟာ သူတို့ကိုယ်သူတို့ပဲ ဂရုစိုက်နေတတ်ပြီး တခြားသူတွေနဲ့ဆက်ဆံတာနည်းသွားတာ ဖြစ်တယ် လို့ သိရပါတယ်။

    https://academic.oup.com/jcr/article/44/6/1220/4627834)

  • ကလေးနဲ့ချော့မြူနေချိန်၊ ကစားနေချိန်မှာ မိဘကဖုန်း၊ ကွန်ပျူတာ သုံးနေရင် ကလေးငယ်ဟာစိတ်ဓါတ်ကျသွားကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ မွေးဖွားခါစ ကလေးနဲ့မိခင်တွေ အယောက်(50)ကိုလေ့လာတဲ့အခါ မိခင်တစ်ယောက်က ဖုန်းကို (2)မိနစ်ကြည့်မိရင်တောင် ကလေးဟာ ကစားချင်စိတ်နည်းသွားပြီးအကောင်းမြင်စိတ်နည်းသွားတယ် လို့ အဖြေထွက်လာပါတယ်။

    https://www.researchgate.net/publication/318503415_Digital_Disruption_Maternal_mobile_device_use_and_child_social-emotional_functioning)

  • လူတွေဟာ သူတို့နဲ့မတူတဲ့နိုင်ငံရေးအမြင်ရှိသူတွေနဲ့ အပြင်မှာငြင်းခုန်ကြတဲ့အခါ တစ်ဖက်ကလူကို ဉာဏ်ရှိပြီး နွေးထွေးတယ်လို့ ပြောကြပြီး စာနဲ့ချရေးထားတဲ့အမြင်ကွဲပြားမှုကိုဆိုရင် အဆိုးဘက်ရောက်ပြီး နားလည်မှုမရှိတော့ကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ ဒါဟာ ဘာကြောင့်​လဲဆိုရင် အပြင်မှာငြင်းခုန်ကြတဲ့အခါ လူမှုရေးအရစိတ်ကိုထိန်းသိမ်းဆင်ခြင်တာမျိုးရှိပေမယ့် social media ပေါ်မှာ စာနဲ့ရေးပြီးငြင်းခုန်တဲ့အခါ အဆိုးဘက်ပြောဆိုဖို့ ပိုလွယ်ကူကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။

    https://julianaschroeder.com/publications/)

  • ကျွန်တော်​တို့ဟာ ဖုန်းကိုအာရုံစိုက်ပြီးသုံးစွဲတဲ့အခါ အရေးကြီးတာတွေကို သတိမပြုမိတော့ပါဘူး။ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုရဲ့ အများပြည်သူသုံးပို့ဆောင်ရေးယာဥ်(ရထား/ကား)​ပေါ်က လုံခြုံရေးကင်မရာတွေအရ သေနတ်သမားတစ်ယောက်ဟာ လူတွေဖုန်းသုံးနေတဲ့အချိန်အတွင်း လူတစ်ယောက်ကိုသတ်သွားရင်တောင် သတိမပြုမိကြဘူးလို့ တွေ့ရပါတယ်။

    https://www.huffpost.com/entry/san-francisco-train-shooting_n_4066930)

  • နိုင်ငံရေးနဲ့ရွေးကောက်ပွဲတွေအပေါ်သက်ရောက်မှု

  • Social Media Platforms​ တွေဟာ သတင်းတွေ၊ စာတွေကို လူစိတ်ဝင်စားမှုအများဆုံးဖြစ်အောင်လုပ်နိုင်တဲ့ အရာတွေပါ။နောက်ပြီး ဘယ်ဟာကသတင်းအမှန်လဲဆိုတာ မခွဲခြားတတ်ပါဘူး။ social media တွေဟာ တစ်ကမ္ဘာလုံးက အသုံးပြုသူတစ်ယောက်ချင်းစီကို ပစ်မှတ်ထားလို့ရတဲ့ လက်နက်တွေပါပဲ။

  • သက်သေအထောက်အထားများ

  • ဒေါ်နယ်ထရမ့်အနိုင်ရခဲ့တဲ့ 2016 အမေရိကန်​ ရွေးကောက်ပွဲမတိုင်ခင်က တင်ခဲ့တဲ့ သတင်းအမှားတွေ၊ ဝါဒဖြန့်မှုတွေဟာ လူဖတ်အများဆုံး သတင်းတွေအဖြစ် (2)နှစ်ကြာ ရပ်တည်နိုင်ပါတယ်။ သတင်းအမှားတွေဟာ ရေရှည်ရပ်တည်နေကြပြီး သက်ရောက်မှုများစွာရှိပါတယ်။

    https://knightfoundation.org/reports/disinformation-fake-news-and-influence-campaigns-on-twitter/)

  • 2016 အမေရိကန်​ရွေးကောက်ပွဲမတိုင်ခင် 3 လအတွင်းမှာ လူတွေက Facebook​ ပေါ်မှာ သတင်းအမှန်တွေထက် သတင်းအမှားတွေကို ပို share မိခဲ့ကြတယ်လို့တွေ့ရပါတယ်။

    https://www.buzzfeednews.com/article/craigsilverman/viral-fake-election-news-outperformed-real-news-on-facebook)

  • သတင်းအမှားတွေဖတ်ပါများတဲ့အခါ ကျွန်တော်​တို့ထင်နေတဲ့အမြင်တွေ၊ မှတ်ဉာဏ်​တွေကို ပြင်ဆင်လိုက်ပါတယ်။ စမ်းသပ်​မှု​တစ်ခုအရ လူ(3000)ကို သတင်းအမှားတွေပြပြီးတဲ့အခါ သူတို့ဟာ သတင်းအမှန်တွေထင်ပြီး လက်ခံဖို့စဥ်းစားလာပြီး ဘယ်လိုဘယ်ပုံဖြစ်ပျက်ခဲ့တယ်ဆိုတာကိုပါ အသေးစိတ်မှတ်မိနေကြပါတယ်။

    https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0956797619864887)

  • 2016 အမေရိကန်​ရွေး​ကောက်​ပွဲ​အတွင်း နာမည်အကြီးဆုံး သတင်းအမှားကတော့ ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီးဟာ ဒေါ်နယ်ထရမ့်ကို သမ္မတအဖြစ်တင်မြှောက်ဖို့ အားပေး​အားမြှောက်ပြုတယ် ဆိုတဲ့သတင်းပါ။ လူတွေဟာ ဒီသတင်းကို သုံးကြိမ်ပြန်ဖတ်ပြီး Share ခဲ့ကြတယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။

    https://www.buzzfeednews.com/article/craigsilverman/viral-fake-election-news-outperformed-real-news-on-facebook)

  • Facebook​ ရဲ့ခန့်မှန်းချက်အရ 2016 ရွေးကောက်ပွဲကာလအတွင်း Facebook ပေါ်မှာရုရှားတွေရဲ့ ဝါဒအမှားဖြန့်မှုဟာ အမေရိကန်​နိုင်ငံသား သန်း 150 အထိပျံ့နှံ့သွားတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

    https://www.thedailybeast.com/facebook-now-says-russian-disinfo-reached-150-m)

  • 2017 တုန်းက မြန်မာနိုင်ငံတွင်း လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုတွေဟာ သတင်းအမှားဖြန့်မှုတွေကြောင့် အဆိုးဆုံးအခြေအနေထိ တင်းမာမှုတွေရှိခဲ့ပါတယ်။ အဲ့ဒီတုန်းက Facebook​ မှာ မြန်မာစကားပြောသူ လေးယောက်ပဲ မြန်မာနိုင်ငံက သုံးစွဲသူ 7.3 သန်းကိုထိန်းချုပ်နေရကြောင်းပြောပါတယ်။

    https://www.reuters.com/investigates/special-report/myanmar-facebook-hate/)

  • လူမျိုးရေးခွဲခြားမှု၊ လိင်ခွဲခြားဆက်ဆံမှု

  • သက်သေအထောက်အထားများ

  • ဒီနှစ်​အတွင်းမှာပဲ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ရဲတစ်ယောက်က ဂျော့ဖလွိုဒ်ကိုသတ်နေတဲ့အဖြစ်အပျက်ဖြစ်ပြီးတဲ့နောက် တစ်ပတ်အတွင်းမှာပဲ ဒါဟာသရုပ်ဆောင်မှုတစ်ခုဖြစ်ကြောင်း၊ ရဲဟာသရုပ်ဆောင်တစ်ဦးဖြစ်ကြောင်း ပြောထားတဲ့ Video တစ်ခုဟာ ဝင်ရောက်ကြည့်ရှုသူ ၁.၃ သန်းရှိခဲ့ပါတယ်။

    https://www.nytimes.com/2020/06/01/technology/george-floyd-misinformation-online.html)

  • သုံးစွဲသူ ၁ ဘီလျံနီးပါးရှိတဲ့ Tik tok ရဲ့အတွင်းရေးတချို့ပေါက်ကြားခဲ့ပါတယ်။ ကျား၊ မ၊ လူမျိုး၊ အဆင့်အတန်း၊ လိင်စိတ်ဝင်စားမှုတွေမှာ သာမာန်မဟုတ်တဲ့သူတွေကို ဆင်ဆာတပ်ထားတာမျိုးတွေရှိတယ်လို့သိရပါတယ်။ Moderators(ထိန်းချုပ်သူ)​တွေက အဲ့ဒီလိုလူတွေကို ဆင်ဆာတပ်ရာမှာ “ခန္ဓာကိုယ်ပုံစံမူမမှန်”၊ “အရေးအကြောင်းများလွန်း”၊ “နံရံအက်ကြောင်းများပါနေ”၊ “အပြင်အဆင်ဟောင်းနွမ်း”​ စတဲ့ စာသားတွေနဲ့ဆင်ဆာတပ်ထားတယ်လို့သိရပါတယ်။

    https://theintercept.com/2020/03/16/tiktok-app-moderators-users-discrimination/)

  • 2019 မတိုင်ခင်အထိ Facebook မှာ ကြော်ငြာထည့်တဲ့အခါ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုတွေကိုအသုံးပြုခွင့် ပြုခဲ့ပါတယ်။ ကြော်ငြာထည့်ရာမှာ လူမျိုး၊ ခန္ဓာကိုယ်မသန်စွမ်းမှုနဲ့ အခြားမတူညီမှုနဲ့ ချွတ်ယွင်းချက်ရှိနေတဲ့သူတွေကို ဖယ်ထားလို့ရပါတယ်။ social media တွေမှာတောင် ခွဲခြားဆက်ဆံမှုမရှိရဘူးဆိုတဲ့ ဥပဒေကို တိုက်ရိုက်ချိုးဖောက်ရာကျပါတယ်။ အဲ့ဒီနောက် Facebook ဟာ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုတွေမလုပ်ဖို့သဘောတူခဲ့ပေမယ့်ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်တွေရဲ့စကားအရ ကောင်းကောင်းကစားလို့ရနေသေးတယ် လို့ပြောပါတယ်။

    (https://www.washingtonpost.com/business/economy/facebook-agrees-to-dismantle-targeted-advertising-system-for-job-housing-and-loan-ads-after-discrimination-complaints/2019/03/19/7dc9b5fa-4983-11e9-b79a-961983b7e0cd_story.html)

  • Google မှာကြော်ငြာထည့်ရာမှာ တချို့တွေဟာ ငွေကုန်ကျခံပြီး စနစ်တွေကိုပြင်ဆင်ဖြည့်စွက်ပြီး ကြော်ငြာကြပါတယ်။ သုတေသီတွေအရ Porn Industry တွေ(ညစ်ညမ်းရုပ်ပုံ၊ video များနဲ့ငွေရှာတဲ့လုပ်ငန်း company များ)​ဟာ Google Safeguards ( search engine အသုံးပြုသူတွေလုံခြုံမှုရှိဖို့ရည်ရွယ်ပြုလုပ်ထားတဲ့စနစ်)​ကို တစ်ဖက်လှည့်ပြီး ရှာတဲ့သူတွေရဲ့ ပထမဆုံး Page မှာ ညစ်ညမ်း video website တွေရဲ့ ကြော်ငြာတွေကို ပြအောင်လုပ်နိုင်ကြကြောင်း တွေ့ရပါတယ်။ Black Girl လို့ရှာလိုက်ရင်တောင် ညစ်ညမ်းwebsite တွေရဲ့ ကြော်ငြာတွေ၊ ညစ်ညမ်းwebsite တွေနဲ့သက်ဆိုင်တာတွေ ပေါ်လာတယ်လို့တွေ့ရပါတယ်။

    (https://nyupress.org/9781479837243/algorithms-of-oppression/)

  • ကလေးငယ်များအပေါ်သက်ရောက်မှု

  • ဘာကြောင့်အရေးကြီးတာလဲ

နည်းပညာပစ္စည်းတွေ၊ Electronic​ devices တွေနဲ့ အထိန်းအချုပ်မရှိဘဲထိတွေ့မှုကြောင့်၊ ထိတွေ့မှူများတာကြောင့် ကလေးတွေရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးမှုအပေါ်မှာရေရှည်ဆိုးကျိုးသက်ရောက်မှုတွေရှိပြီး ဦးနှောက်ဖွဲ့စည်းပုံကိုပါ ပြောင်းလဲပစ်နိုင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်​ ကလေးတွေဟာ စဥ်းစားတွေးခေါ်ပုံနဲ့ ပြဿနာဖြေရှင်းပုံတွေ၊ အမူအကျင့်တွေပါပြောင်းလဲသွားပါတယ်။

• သက်သေအထောက်အထားများ

  • Cyberbully ( social media/ online ပေါ်မှာ အနိုင်ကျင့်ခံရခြင်း၊ အကြမ်းဖက်ခံရခြင်း၊ ခြိမ်းခြောက်ခံရခြင်း)​အလုပ်ခံရတဲ့ ကလေးငယ်တွေဟာ သတ်သေဖို့ရာခိုင်နှုန်းသုံးဆပိုများပါတယ်။ လူတွေအများကြီးရှိတဲ့ Online ပေါ်မှာအနိုင်ကျင့်ခံရတာဟာ အပြင်မှာအနိုင်ကျင့်ခံရတာထက် ပိုခံစားစေကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။###### https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/1840250)

  • မူကြိုအရွယ်ကလေးတွေကို တစ်နေ့တစ်နာရီ ဖုန်း၊ Tablet စတဲ့ Electronic​ devices တွေပေးကိုင်ရာမှာ ဘာသာစကားနဲ့အရေးအဖတ်စွမ်းရည် လိုမျိုး ဦးနှောက်ရဲ့အဓိကကျတဲ့နေရာတွေမှာ ဖွံ့ဖြိုးမှုလျော့နည်းသွားပါတယ်။ screen တွေကိုကြာကြာကြည့်လေလေ ဘာသာစကား​နဲ့ပတ်သက်​တဲ့​စွမ်းရည်တွေ လျော့နည်းသွားလေလေဖြစ်ပါတယ်တဲ့။

    https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2754101)

  • ၂ နှစ်နဲ့ ၄ နှစ်ကြားကလေးတွေဟာ မိုဘိုင်း devices​ တွေကို တစ်နေ့မှာပျမ်းမျှ (၅၈)မိနစ်သုံးကြတယ်လို့ဆိုပါတယ်။ အမေရိကမှာ၂ နှစ်အောက်အရွယ်ကလေးတွေကို မိုဘိုင်း devices​ တွေ မသုံးခိုင်းပေမယ့် အနည်းဆုံး ၁ ခါတော့ အသုံးပြုကြတယ်လို့ပြောပါတယ်။

    https://www.commonsensemedia.org/research/the-common-sense-census-media-use-by-kids-age-zero-to-eight-2017)

  • ၂ နှစ်နဲ့ ၅ နှစ်ကြား ကလေးအယောက် (၂၀၀) ကို လေ့လာတဲ့အခါမှာ ဖုန်းမျက်နှာပြင်၊ ကွန်ပျူတာမျက်နှာပြင်တွေနဲ့ ထိတွေ့မှုများတဲ့ ကလေးတွေဟာ တခြားကလေးတွေထက် ၁၂လမှ ၁၄ လအထိ ဖွံ့ဖြိုးမှုနောက်ကျသွားကြောင်းတွေ့ရပါတယ်။ သုတေသနပညာရှင်တွေက ငယ်ရွယ်စဥ်အချိန်ဟာ သိပ်ကိုအရေးကြီးတဲ့အချိန်ဖြစ်ပြီး ငယ်စဥ်ကာလမှဖုန်း၊ Tablet၊ computer စတဲ့ Electronic​ devices တွေအသုံးပြုခြင်းဟာ ကလေးတွေအတွက် ပြင်းထန်တဲ့အကျိုးသက်ရောက်မှုတွေရှိကြောင်း ပြောပါတယ်။

    https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2722666)

  • Cyberbully လုပ်ခံခဲ့ရတဲ့ ဆယ်ကျော်သက်တွေဟာ ကျန်းမာရေး​ပျက်စီး​စေတဲ့အကျင့်တွေ ပိုလုပ်ကြကြောင်း တွေ့ရပါတယ်။ Cyberbully​ လုပ်​ခံခဲ့ရတဲ့ ယောက်ျားလေးတွေဟာ ဆေးလိပ်ပိုသောက်ပြီး မိန်းကလေး​တွေကတော့ မူးရစ်ဆေးသုံးလာတတ်ကြတယ်လို့ တွေ့ရပါတယ်။

    https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28605163/)

  • အိပ်ခါနီးဖုန်းသုံးတာဟာ အရွယ်ရောက်​လူငယ်တွေမှာစိတ်ကျရောဂါပိုဖြစ်စေပြီး Video Game ဆော့တဲ့သူတွေထက်တောင် အိပ်တာနဲ့ပတ်သက်တဲ့ပြဿနာတွေ၊ အိပ်ရေးမဝတာ၊ အိပ်ချိန်မမှန်တာတွေ ပိုကြုံရတယ်လို့ပြောပါတယ်။

    https://www.researchgate.net/publication/264785892_Adolescents'_Electronic_Media_Use_at_Night_Sleep_Disturbance_and_Depressive_Symptoms_in_the_Smartphone_Age)

  • နည်းပညာကုမ္ပဏီကြီးတွေမှာအလုပ်လုပ်တဲ့ ဝန်ထမ်း​တွေ၊ ဥက္ကဌ​တွေ၊ CEO တွေဟာ သူတို့ရဲ့ကလေးတွေကို နည်းပညာပစ္စည်းတွေအသုံးပြုမှုကန့်သတ်ထားပါတယ်။ ဒါဟာဘာကိုဆိုလိုတာလဲဆိူရင် သူတို့ကိုယ်တိုင်ဖန်တီးလိုက်တဲ့အရာတွေဟာ အန္တရာယ်များစွာပါနေလို့ပါ။

• သက်သေ​အထောက်အထား​များ

  • Apple ရဲ့ CEO လည်းဖြစ်ပြီး iphone တီထွင်သူဖြစ်တဲ့ Steeve Jobs က သူ့ကလေးတွေကို အိမ်မှာ ipad ကန့်သတ်ထားကြောင်း ပြောပါတယ်။

    https://www.nytimes.com/2014/09/11/fashion/steve-jobs-apple-was-a-low-tech-parent.html)

  • Facebook သုံးစွဲသူများပြားရေးက ဒုတိယဥက္ကဌ ဖြစ်တဲ့ Chamath Palihapitaya က သူကိုယ်တိုင်လည်း Facebook​ မသုံးကြောင်းနဲ့ သူ့ကလေးတွေကိုလည်း ကာကွယ်ထားကြောင်း၊ Facebook​ ဟာ လူမှုဘဝတွေကိုဖျက်ဆီးနေတယ်လို့ပြောပါတယ်။

    https://www.theguardian.com/media/2018/jan/23/never-get-high-on-your-own-supply-why-social-media-bosses-dont-use-social-media)

  • ခေတ်မီတဲ့ Silicon Valley​ မှာအလုပ်လုပ်တဲ့ နည်းပညာဝန်ထမ်းတွေက သူတို့ရဲ့​ကလေးတွေကို Electronic​ devices​ တွေအသုံးပြုမှုကို အိမ်မှာတင်းကျပ်ထားကြောင်း၊ စာသင်ခန်းတွေမှာဆိုရင်တောင် Electronic​ devices​ အသုံးပြုမှုကို လျှော့ချထားကြောင်းသိရပါတယ်။ Google မှာအလုပ်လုပ်ဖူးတဲ့ အသက် 44 နှစ်အရွယ် မိဘတစ်ဦးက သူတို့တွေတစ်ချိန်မှာဖုန်းတွေရလာကြမှာသိပေမယ့် အဲ့ဒီအချိန်ကို တတ်နိုင်သလောက်ဆွဲဆန့်နေရတယ် လို့ပြောလာပါတယ်။###### https://www.businessinsider.com/silicon-valley-parents-raising-their-kids-tech-free-red-flag-2018-2)

  • ipod တီထွက်သူတစ်ယောက်ဖြစ်ပြီး iphone ကိုပူးပေါင်းတီထွင်သူတွေထဲကတစ်ယောက်ဖြစ်တဲ့ Tony Fadell က ကျွန်တော်​တို့ဟာ မိစ္ဆာတစ်ကောင်ကို မွေးထုတ်လိုက်သလိုဖြစ်ကြောင်းနဲ့ မရည်ရွယ်ဘဲဖြစ်သွားတဲ့ အကျိုးဆက်တွေများစွာရှိနေပြီ လို့ပြောပါတယ်။ ကျွန်တော်​တို့ဟာ ကိုယ်ဖန်တီးလိုက်တဲ့အရာကို အပြည့်အဝနားမလည်ကြကြောင်းနဲ့ လူသားဆန်တဲ့အမူအကျင့်တွေ ဘယ်အခြေအနေထိ ဆိုးရွား ပြောင်းလဲကုန်မလဲဆိုတာကိုလည်း မခန့်မှန်းနိုင်ကြကြောင်း ပြောပါတယ်။ ###### https://www.youtube.com/watch?v=jzBgTXmMnwQ)